Μπορεί να αποτελεί έκπληξη, αλλά υπάρχουν πολλές συνδέσεις μεταξύ της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας (ADHD) και του διαβήτη – διαβήτη τύπου 1, διαβήτη τύπου 2, ακόμη και του διαβήτη κύησης. Οι βιολογικοί δεσμοί μεταξύ αυτών των φαινομενικά άσχετων καταστάσεων εξακολουθούν να αποτελούν αντικείμενο πολλών εικασιών, αλλά γνωρίζουμε αρκετά για να πούμε ότι η ΔΕΠΥ και ο διαβήτης εμφανίζονται συχνά στους ίδιους ανθρώπους και ότι ο συνδυασμός μπορεί να είναι εξαιρετικά δύσκολος.
Ο Roberto Olivardia, PhD, είναι κλινικός ψυχολόγος με ιδιωτικό ιατρείο και λέκτορας ψυχολογίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, είναι ειδικός στη ΔΕΠΥ με εμπειρία στη θεραπεία ασθενών με διαβήτη. Ήταν αρκετά κατατοπιστικός μιλώντας για τις δυσκολίες που συνεπάγεται η διαχείριση και των δύο συνθηκών ταυτόχρονα.
«Όταν κάποιος έχει ΔΕΠΥ και διαβήτη, είναι απαραίτητο να διαγιγνώσκεται και να αντιμετωπίζεται η ΔΕΠΥ, καθώς αν δεν ληφθεί υπόψη θα υπονομεύσει τη θεραπεία του διαβήτη. Ομοίως, η αποτελεσματική διαχείριση του διαβήτη είναι αναπόσπαστο στοιχείο για να μην επιδεινωθεί η ΔΕΠΥ».
Η σύνδεση ADHD-Διαβήτη
Μια μελέτη του 2021 σε 52.000 Αμερικανούς ενήλικες διαπίστωσε ότι τα άτομα με διαβήτη είχαν περίπου 50% περισσότερες πιθανότητες να έχουν λάβει διάγνωση ΔΕΠΥ, ακόμη και μετά την προσαρμογή για πολλούς πιθανούς αγχωτικούς παράγοντες όπως το επίπεδο εισοδήματος, η κατάσταση καπνίσματος και ο δείκτης μάζας σώματος.
Και παρόλο που ο τύπος 1 και ο τύπος 2 είναι πολύ διαφορετικές καταστάσεις, ο διαβήτης τύπου 1 σχετίζεται επίσης με περίπου 50 τοις εκατό αυξημένο κίνδυνο ΔΕΠΥ.
Ένας φαύλος κύκλος
Δυστυχώς, η ΔΕΠΥ και ο διαβήτης μπορούν να δημιουργήσουν έναν φαύλο κύκλο, καθιστώντας την κάθε κατάσταση πιο δύσκολη τη θεραπεία της άλλης. Οι επιπτώσεις της ΔΕΠΥ στην εστίαση και την παρορμητικότητα μπορεί να ματαιώσουν σημαντικά τις προσπάθειες διαχείρισης του σακχάρου στο αίμα. Ο Olivardia εξηγεί αναλυτικά:
«Τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ περιλαμβάνουν δυσλειτουργία της προσοχής, παρορμητικότητα και προβλήματα εκτελεστικής λειτουργίας. Μερικοί, αλλά όχι όλοι, παρουσιάζουν υπερκινητικές συμπεριφορές. Η διαχείριση του διαβήτη, ο έλεγχος των επιπέδων γλυκόζης και η συντήρηση οποιουδήποτε εξοπλισμού για τον διαβήτη απαιτεί υγιή εκτελεστική λειτουργία. Οι γνωστικές εργασίες που απαιτεί η διαχείριση του διαβήτη, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης του χρόνου, της επίγνωσης των εσωτερικών σωματικών ενδείξεων, της οργάνωσης της θεραπείας και της προσεκτικής διατροφής είναι όλες διαδικασίες που επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τη ΔΕΠΥ.
Τα άτομα με ΔΕΠΥ είναι πιο πιθανό να ξεχάσουν μια δόση φαρμάκου και να τρώνε παρορμητικά. Ελκύονται από τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και είναι περισσότερο εξωτερικά εστιασμένοι παρά συντονισμένοι στο σώμα τους. Αυτό μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνο για κάποιον με διαβήτη».
Οι ασθενείς με ΔΕΠΥ και διαβήτη τύπου 1 –τόσο τα παιδιά όσο και οι ενήλικες– τείνουν να έχουν υψηλότερα A1C και υψηλότερα ποσοστά επιπλοκών διαβήτη. Το ίδιο ισχύει και για τους ενήλικες με διαβήτη τύπου 2.
Είναι εύκολο να καταλάβουμε πώς οι συμπεριφορικές επιδράσεις της ΔΕΠ-Υ μπορούν να κάνουν τη διαχείριση του γλυκαιμικού δείκτη ιδιαίτερα δύσκολη. Όταν συνεργαστήκαμε με το Thrivable for the Habits of a Great A1C Survey Data Report, μάθαμε ότι τα άτομα με διαβήτη που επιτυγχάνουν τους προτεινόμενους στόχους σακχάρου στο αίμα είναι πολύ πιο πιθανό να συμπεριφέρονται μεθοδικά. Τείνουν να τρώνε παρόμοια τροφή σε παρόμοιες ώρες της ημέρας, δεν διαφοροποιούν την πρόσληψη υδατανθράκων, ασκούνται τακτικά και χρησιμοποιούν ινσουλίνη με συνέπεια. Δυστυχώς, μια τέτοια καλά οργανωμένη συμπεριφορά είναι μάλλον το αντίθετο από αυτό που συνδέουμε με τη ΔΕΠΥ, η οποία ορίζεται από την «απροσοχή» και την «υπερκινητικότητα-παρορμητικότητα».
Μια λεπτομερής ματιά στη διασταύρωση της ΔΕΠΥ και του διαβήτη τύπου 1 πραγματοποιήθηκε από την Kellee Miller ως μεταπτυχιακή της διατριβή. Χρησιμοποιώντας δεδομένα από το T1D Exchange, η Miller έμαθε ότι μόνο μια μικρή μειοψηφία ασθενών και με τις δύο παθήσεις ήταν σε θέση να ανταποκριθεί στα διεθνή κριτήρια αναφοράς A1C. Είχαν περισσότερες πιθανότητες να παραλείψουν δόσεις ινσουλίνης και πιο πιθανό να έχουν επείγοντα περιστατικά υψηλού και χαμηλού σακχάρου στο αίμα.
Ομοίως, οι πολλές απογοητεύσεις του διαβήτη – από τις εναλλαγές της διάθεσης μέχρι την κατάθλιψη και την εξουθένωση – μπορούν μόνο να κάνουν τη συναισθηματική ζωή με ΔΕΠΥ ακόμα πιο δύσκολη, όπως εξηγεί η Olivardia:
«Ο διαβήτης απαιτεί μεγάλη προσοχή, εστίαση σε εσωτερικές ενδείξεις και οργάνωση της θεραπείας, των ραντεβού και της πρόσληψης τροφής. Μπορεί να καταλαμβάνει πολύ εκτελεστικό εύρος ζώνης που μπορεί να κάνει πιο δύσκολη τη διαχείριση άλλων δραστηριοτήτων ζωής για άτομα με ΔΕΠΥ. Εάν το σάκχαρο στο αίμα κάποιου είναι χαμηλό, θα επηρεάσει την ικανότητά του να εστιάσει, μια διαδικασία που έχει ήδη διακυβευτεί με άτομα με ΔΕΠΥ».
Οι βιολογικοί δεσμοί
Οι δεσμοί μεταξύ των δύο συνθηκών υπερβαίνουν τη συμπεριφορά. Φαίνεται προφανές ότι η παχυσαρκία και η ΔΕΠ-Υ έχουν ορισμένα κοινά προβλήματα στον εγκέφαλο, για παράδειγμα, όπως η μειωμένη σηματοδότηση της ντοπαμίνης που οδηγεί σε απώλεια της ρύθμισης της όρεξης. Έχει προταθεί ότι η υπερκατανάλωση τροφής μπορεί στην πραγματικότητα να είναι μια μέθοδος αυτοθεραπείας στη ΔΕΠΥ, ένας τρόπος ενεργοποίησης των οδών ντοπαμίνης. Η ΔΕΠΥ συχνά οδηγεί σε μεταβολικό σύνδρομο και παχυσαρκία και οι ειδικοί πιστεύουν ότι η εξήγηση είναι πολύ βαθύτερη από τον κακό έλεγχο των παρορμήσεων.
Το υψηλό σάκχαρο στο αίμα μπορεί επίσης να βοηθήσει στην ανάπτυξη της ΔΕΠΥ. Μια πρόσφατη μελέτη στη Διαβητολογία έδειξε ότι ο κίνδυνος ΔΕΠΥ και άλλων νευροαναπτυξιακών διαταραχών επηρεάζεται σημαντικά από τον έλεγχο του σακχάρου στο αίμα. Οι νέοι ασθενείς με διαβήτη τύπου 1 και A1C >8,6 τοις εκατό είχαν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης πολλαπλών ψυχικών προβλημάτων, συμπεριλαμβανομένων της ΔΕΠΥ, των διαταραχών του φάσματος του αυτισμού και της διανοητικής αναπηρίας, σε σύγκριση με ασθενείς που είχαν A1C <7,5 τοις εκατό.
Το περιοδικό Diabetologia συνοδευόταν από μια επιστολή που παροτρύνει τους κλινικούς γιατρούς να ελέγχουν τους ασθενείς με διαβήτη τύπου 1 για ΔΕΠΥ, τόσο κατά τη διάγνωση όσο και τακτικά στη συνέχεια. Η επιστολή υποστηρίζει ότι τα παιδιά που δυσκολεύονται ιδιαίτερα με τον έλεγχο του σακχάρου στο αίμα πρέπει να είναι ύποπτα για μη διαγνωσμένη ΔΕΠ-Υ και η έγκαιρη ανίχνευση θα μπορούσε να «επιτρέψει εξατομικευμένη θεραπεία που μπορεί να βελτιώσει τον μεταβολικό έλεγχο καθώς και να αποτρέψει επιπλοκές».
Η σύνδεση εγκεφάλου-μεταβολισμού εκτείνεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Μια αμερικανική μελέτη του 2017 διαπίστωσε ότι η ΔΕΠΥ αυξάνει τον κίνδυνο της νόσου του Αλτσχάιμερ, αλλά μόνο όταν οι ασθενείς έχουν επίσης διαβήτη. Αυτό το εύρημα βοηθά να υπογραμμιστούν οι βαθιές συνδέσεις μεταξύ του μεταβολισμού και της υγείας του εγκεφάλου.
Ο γονικός σύνδεσμος
Μια ένδειξη του βάθους αυτών των συνδέσεων είναι η συσχέτιση μεταξύ του διαβήτη και της ΔΕΠΥ πριν από τη γέννηση. Αρκετές μελέτες έχουν ανακαλύψει ότι οι γονείς με διαβήτη είναι πιο πιθανό να έχουν παιδιά που έχουν διαγνωστεί με ΔΕΠΥ.
Μια ολοκληρωμένη βιβλιογραφική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση του 2020, που εξέτασε επτά μελέτες που κάλυπταν εκατομμύρια ασθενείς, διαπίστωσε ότι ο διαβήτης σε εγκύους αύξησε τον κίνδυνο ΔΕΠΥ στους απογόνους κατά 44%.
Μια μικρότερη μελέτη του 2018 προσθέτει κάποιες λεπτομέρειες στα παραπάνω. Μια ματιά σε περίπου 300.000 παιδιά που γεννήθηκαν στην Καλιφόρνια αποκάλυψε ότι η κατάσταση του διαβήτη της μητέρας επηρεάζει σημαντικά τη μελλοντική ανάπτυξη της ΔΕΠΥ του παιδιού.
Ο διαβήτης τύπου 1 της μητέρας αύξησε τον κίνδυνο κατά 57%.
Ο διαβήτης τύπου 2 της μητέρας αύξησε τον κίνδυνο κατά 43%.
Ο διαβήτης κύησης αύξησε τον κίνδυνο κατά 26% — αλλά μόνο εάν ο διαβήτης κύησης ήταν αρκετά σοβαρός ώστε να απαιτήσει φάρμακα για τη μείωση της γλυκόζης.
Δεν είναι μόνο οι μαμάδες. Μια ανάλυση του 2018 σε παιδιά από τη Σουηδία διαπίστωσε ότι ο πατρικός διαβήτης τύπου 1 ενέχει επίσης αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης ΔΕΠΥ για τα παιδιά, ίσως ακόμη και τόσο υψηλό όσο ο διαβήτης της μητέρας.
Οι ειδικοί δεν γνωρίζουν ακριβώς γιατί συμβαίνει αυτό, αλλά υπάρχουν θεωρίες. Τα υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα είναι γνωστό ότι επηρεάζουν την υγεία του σπέρματος και των ωαρίων, καθώς και την ανάπτυξη του εγκεφάλου στη μήτρα, μεταξύ πολλών άλλων.
Και μερικές από αυτές τις γονικές επιδράσεις μπορεί να μην είναι καθόλου γενετικές. Η σουηδική μελέτη εικάζει ότι οι ενήλικες με διαβήτη είναι πιο πιθανό να στερηθούν σχετικά – με χαμηλότερο εισόδημα και ποσοστά απασχόλησης και μεγαλύτερη εξάρτηση από τις κοινωνικές υπηρεσίες – οικογενειακά χαρακτηριστικά που γνωρίζουμε ότι συνδέονται επίσης με υψηλότερη επίπτωση ΔΕΠΥ.
Αντιμετώπιση ΔΕΠΥ και διαβήτη
Δεν υπάρχει επίσημη οδηγία για τη θεραπεία της ΔΕΠΥ και του διαβήτη ταυτόχρονα. Η οριστική καθοδήγηση για τη θεραπεία της ΔΕΠΥ σε παιδιά και εφήβους δημοσιεύεται από την Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής (AAP), η οποία συνοψίζεται βοηθητικά από το CDC και υπάρχουν πολλοί πόροι στο διαδίκτυο για ενήλικες με ΔΕΠΥ.
Αυτός δεν είναι ο χώρος για να περιγράψουμε λεπτομερώς τις διάφορες θεραπευτικές επιλογές για τη ΔΕΠΥ, οι οποίες μπορεί να περιλαμβάνουν τόσο φαρμακευτική αγωγή όσο και ψυχοκοινωνικές θεραπείες. Το σημαντικό είναι να τονίσουμε πόσο η ΔΕΠΥ μπορεί να δυσκολέψει τα άτομα με διαβήτη να διαχειριστούν την υγεία τους. Η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων ΔΕΠΥ θα πρέπει να θεωρείται ως προτεραιότητα γλυκαιμικής διαχείρισης και σημαντικό μέρος μιας ολιστικής στρατηγικής για τη βελτιστοποίηση της καρδιομεταβολικής υγείας και τη μείωση του κινδύνου επιπλοκών του διαβήτη.
Είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζετε τις παρενέργειες των φαρμάκων για τη ΔΕΠΥ. Αυτά τα χάπια είναι συχνά διεγερτικά που είναι γνωστό ότι παρεμβαίνουν στον ύπνο ή στην όρεξη, και τα δύο ζητήματα που μπορούν να επηρεάσουν άμεσα τη φροντίδα του σακχάρου στο αίμα. Το «φαινόμενο ανάκαμψης», το οποίο εμφανίζεται όταν η φαρμακευτική αγωγή για τη ΔΕΠΥ εξασθενεί και τα έντονα συμπτώματα επανέρχονται ξαφνικά, μπορεί να προκαλέσει βαριές βραδινές συνεδρίες υπερφαγίας που μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αντιμετωπιστούν με ινσουλίνη.
Ο Olivardia τονίζει, «Οτιδήποτε μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την εκτελεστική λειτουργία, όπως ο κακός ύπνος, η κακή διατροφή, η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας και η κακή ιατρική υγεία επιβαρύνει μόνο ένα ήδη επιβαρυμένο γνωστικό σύστημα».
Ευτυχώς, υπάρχει κάποια επικάλυψη μεταξύ των τροφών που συνιστάται να αποφεύγουν τα άτομα με διαβήτη και ΔΕΠΥ. Η ζάχαρη, η οποία είναι τόσο προβληματική για τα άτομα με διαβήτη, έχει θεωρηθεί ότι προκαλεί υπερκινητικότητα σε άτομα με ΔΕΠΥ, αν και η έρευνα δεν έχει ακόμη επιβεβαιώσει αυτό. Ορισμένοι υποστηρικτές πιστεύουν επίσης ότι μια υγιεινή ισορροπημένη διατροφή, ειδικά μια δίαιτα που δίνει έμφαση στην άπαχη πρωτεΐνη, μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ. Η ίδια διατροφική στρατηγική είναι πιθανό να βοηθήσει και στη διαχείριση του σακχάρου στο αίμα.
Για τα άτομα με αμφότερες τις παθήσεις, η ΔΕΠΥ και ο διαβήτης είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι, τόσο βιολογικά όσο και πρακτικά. Ίσως είναι καλύτερο να σταματήσετε να τα θεωρείτε διαφορετικά και άσχετα και να σκεφτείτε πώς η θεραπεία μιας πάθησης αντιμετωπίζει επίσης την άλλη.
