Σήμερα, 14 Νοεμβρίου, γιορτάζεται όπως κάθε χρόνο, σε όλον τον πλανήτη η παγκόσμια ημέρα κατά του διαβήτη. Η ημέρα αυτή έχει οριστεί από το Διεθνές Ίδρυμα Σακχαρώδη Διαβήτη (IDF) ως ημέρα επίσημου εορτασμού, καθώς είναι η ημερομηνία γενεθλίων του Frederick Banting, ο οποίος, μαζί με τον Charles Best, συνέλαβε πρώτος την ιδέα που οδήγησε στην ανακάλυψη της ινσουλίνης το 1922.
Χρειάστηκαν ωστόσο χιλιάδες χρόνια και επίμονη ενασχόληση πολλών ακόμη επιστημόνων, γιατρών και ερευνητών, για να μετατραπεί ο διαβήτης από θανατηφόρα σε μια ελεγχόμενη ασθένεια από την οποία υποφέρουν εκατομμύρια άνθρωποι σήμερα αλλά είναι σε θέση να την αντιμετωπίζουν και να ζουν μαζί της ακόμα και στα πιο ανταγωνιστικά περιβάλλοντα.
Η ιστορία της νόσου είναι η ιστορία των ανθρώπων που υπέφεραν από αυτήν και των ανθρώπων που άλλαξαν την πορεία της μέσα στην ιστορία. Η ιστορία θα μπορούσε να χωριστεί σε τέσσερις μεγάλες εποχές ή περιόδους με τις αντίστοιχες χρονολογίες-σταθμούς που σφράγισαν τη μετατροπή της νόσου από μάστιγα σε μια ελεγχόμενη ασθένεια.
· Πρώτη εποχή θα μπορούσε να θεωρηθεί η “Εποχή της Κλινικής Αναγνώρισης” του διαβήτη.
· Η δεύτερη εποχή συνδυάζεται με τη “Βιοχημική Αναγνώριση” της νόσου, δηλαδή τη διαπίστωση πρώτα της σακχαρουρίας και ύστερα της υπεργλυκαιμίας.
· Η τρίτη εποχή ταυτίζεται με την “Ανακάλυψη της Ινσουλίνης” και θα μπορούσε να ονομαστεί και “Ηρωική Εποχή”.
· Η τετάρτη εποχή είναι η “Εποχή των Υπογλυκαιμικών δισκίων”.
Εποχή Πρώτη: “Εποχή της Κλινικής Αναγνώρισης του Σακχαρώδη Διαβήτη”
1500 π.Χ.: Η πρώτη περιγραφή του διαβήτη
Οι ρίζες της εποχής αυτής ξεκινούν μέσα από τα βάθη των αιώνων. Εκεί βρίσκει κανείς στοιχεία που αναφέρονται σε χαρακτηριστικά κλινικά σημεία και συμπτώματα της νόσου. Ως πρώτη περιγραφή του διαβήτη πρέπει να θεωρηθεί εκείνη που βρέθηκε σε χειρόγραφο της αρχαίας Αιγύπτου, που σήμερα είναι γνωστό ως “Πάπυρος Ebers” (1500 π.Χ.). Στο χειρόγραφο αυτό ο διαβήτης περιγράφεται αλάνθαστα ως “νόσος με πολυουρία, χωρίς πόνους, αλλά με λιποσαρκία” (δηλ. περιγράφεται ως “νόσος φθοράς”).
120-200 μ.Χ.: Η ονομασία της νόσου
Ο πρώτος όμως που ονομάζει τη νόσο “Διαβήτη” είναι ο μεγάλος Έλληνας γιατρός της αρχαιότητας Αρεταίος (περίπου 120-200 μ.Χ.), τρίτη στη σειρά μεγάλη ιατρική μορφή της αρχαιότητας, μετά τον Ιπποκράτη και το Γαληνό. Ο Αρεταίος δίνει στη νοσηρή αυτή κατάσταση το όνομα “Διαβήτης” από το ρήμα “διαβαίνω”. Έτσι, με τον όρο αυτό ο Αρεταίος αναφέρεται σ’ ένα από τα κυριότερα συμπτώματα της νόσου, δηλ. την πολυουρία (ο όρος “Διαβήτης” σημαίνει πως το νερό, που ακατάπαυστα πίνει ο άρρωστος για να κατασιγάσει το έντονο αίσθημα δίψας που έχει, “διαβαίνει”, σαν μέσα από ένα σιφώνιο, αναλλοίωτο).
Μέχρι τότε ο διαβήτης είχε άλλο όνομα. Τον ονόμαζαν “Δίψα” ή “Δίψακο” από το όνομα ενός φιδιού που το δάγκωμά του προκαλούσε ακατάσχετη δίψα και που από τον ίδιο τον Αρεταίο είχε θεωρηθεί ως πιθανό αίτιο της πάθησης.
Η περιγραφή του διαβήτη από τον Αρεταίο (στο βιβλίο του “Περί Αιτιών και Σημείων Οξέων και Χρονίων Παθών”) είναι αληθινά αξιοθαύμαστη και εντυπωσιακή και δίνει με την ανεπανάληπτη παρατηρητικότητα του μεγάλου αυτού κλινικού γιατρού, τα κυριότερα κλινικά σημεία και συμπτώματα της νόσου, την εξελικτική πορεία της και την τελική μοιραία έκβασή της. Παρατίθενται στα νεοελληνικά μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από την περιγραφή του “Διαβήτη” (ΠΕΡΙ ΔΙΑΒΕΤΕΩ) από τον Αρεταίο:
“Ο Διαβήτης είναι μια εντυπωσιακή αρρώστια και όχι από τις πιο συνηθισμένες στον άνθρωπο. Χαρακτηρίζεται από υγρή και ψυχρή σύντηξη της σάρκας και των άκρων, που αποβάλλονται με τα ούρα. Τα νεφρά και η κύστη αποβάλλουν ασταμάτητα και σε μεγάλα ποσά, ούρα. Η δίψα είναι αχαλιναγώγητη. Η φύση της νόσου είναι χρόνια, αν και ο άρρωστος δεν επιζεί επί πολύ, γιατί όταν η νόσος πλήρως εξελιχθεί, γρήγορα έρχεται ο μαρασμός και ο θάνατος”.
2ος αιώνας μ.Χ.: Οι λανθασμένες εκτιμήσεις σχετικά με την αιτιολογία της νόσου
Ο Γαληνός στο 2ο μ.Χ. αιώνα αναπτύσσει την άποψη ότι ο διαβήτης προκαλείται από κάποια νεφρική “αδυναμία” και γι’ αυτό το λόγο ό,τι πίνει ο άρρωστος απεκκρίνεται αναλλοίωτο. Κατά τον P.M. Allen – στην ιστορική ανασκόπησή του για το Διαβήτη – η εσφαλμένη αυτή αντίληψη του Γαληνού, κορυφαίας προσωπικότητας της εποχής του, καθυστέρησε την πρόοδο για την κατανόηση του αιτιολογικού υποστρώματος του διαβήτη, κάπου 1.500 χρόνια!
Στην εποχή περίπου του Γαληνού, ο διαβήτης είναι γνωστός και στην Άπω Ανατολή. Ο μεγάλος Κινέζος γιατρός Τσανγκ Τσονγκ-Κινγκ περιγράφει το 200 μ.Χ. το διαβήτη ως “νόσο της δίψας”.
600 μ.Χ.: Η πρώτη παρατήρηση των συμπτωμάτων
Ένας ιστορικός συγγραφέας, αναγνωρίζει την τριάδα των συμπτωμάτων: πολυφαγία, πολυδιψία, πολυουρία, ως το σύμπλεγμα εκδηλώσεων ταυτιζόμενο σχεδόν πάντοτε με το διαβήτη.
6ος -9ος αιώνας μ.Χ.: Αναγνώριση επιπλοκών
Στις Ινδίες ο διαβήτης γίνεται γνωστός από τον Susruta (ένα συγγραφέα Hindou, 6ος αιώνας μ.Χ.), ως νόσος με “μελώδη ούρα” (Honey-urine disease). Ο ίδιος συγγραφέας αναγνωρίζει την αυξημένη συχνότητα δοθιήνωσης και φυματίωσης, ως επιπλοκές του διαβήτη.
Στον 6ο μ.Χ. αιώνα αναγνωρίζεται ο κληρονομικός χαρακτήρας της νόσου. Περίπου μετά 3 αιώνες περιγράφεται για πρώτη φορά η διαβητική γάγγραινα από τον Άραβα γιατρό Auicenna (980-1037 μ.Χ.). Στο γιατρό αυτόν αποδίδεται και η πρώτη υπόθεση της νευρικής φύσης του διαβήτη, ακόμη και η πρώτη θεωρία για το ρόλο του ήπατος στην εξέλιξη της νόσου.
Εποχή δεύτερη: “Εποχή της Βιοχημικής Αναγνώρισης του Σακχαρώδη Διαβήτη”
Ύστερα από πέντε αιώνες αδράνειας εμφανίζεται στη σκηνή της ιστορίας του διαβήτη ο Παράκελσος (1493-1541 μ.Χ.). Ο Παράκελσος, που γεννήθηκε δυο χρόνια μετά την ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο (1492), διαπιστώνει ότι ύστερα από εξάτμιση των ούρων των διαβητικών, απομένει ένα στερεό υπόλειμμα, το οποίο θεωρεί ότι είναι “άλας”. Με το λάθος αυτό του Παρακέλσου περνούν άλλα 150 χρόνια, μέχρις ότου ο Άγγλος γιατρός Thomas Willis (1621-1675) ανακαλύπτει ότι τα διαβητικά ούρα είναι “σε υπέροχο βαθμό γλυκά, σαν να είναι ποτισμένα με μέλι ή ζάχαρη”. Ο Thomas Willis προσθέτει το όνομα “Σακχαρώδης” στο Διαβήτη (Diabetes Mellitus) και περιλαμβάνει την “εξέταση-γεύση” των ούρων ως μέρος του ποιοτικού προσδιορισμού τους.
1775, 1815: Ταύτιση της γλυκιάς ουσίας των ούρων με το σάκχαρο
Πραγματικά είναι περίεργο, αλλά ο ταυτισμός της γλυκιάς ουσίας των ούρων με το σάκχαρο, γίνεται μετά από 100 και περισσότερα χρόνια (το 1775) από τον Άγγλο Matthew Dobson.
Εκείνος όμως που τελικά αποδεικνύει ότι το σάκχαρο των ούρων είναι γλυκόζη (ταυτόσημη με τη γλυκόζη των σταφυλιών) είναι ο M. Chelreul (1815).
1783: η πρώτη περιγραφή διάγνωσης του Σακχαρώδη Διαβήτη
Η πρώτη περιγραφή διάγνωσης του “Σακχαρώδη Διαβήτη” με βάση τη διαπίστωση σακχαρουρίας, γίνεται το 1783 από έναν Άγγλο γιατρό, τον Thomas Cawley. Πέντε χρόνια αργότερα (1788) ο Cawley κατά τη διάρκεια μιας νεκροτομής διαβητικού, κάνει μια πολύ σπουδαία παρατήρηση που θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανακάλυψη του αιτιολογικού υποστρώματος του Διαβήτη. Πράγματι, ο Cawley διαπιστώνει ότι το πάγκρεας των διαβητικών είναι διαφορετικό από το πάγκρεας των φυσιολογικών ατόμων. Ο Cawley, ανακοινώνει την παρατήρησή του, αλλά δεν τη συσχετίζει με το διαβήτη, γιατί έχει ήδη πεισθεί ότι ο διαβήτης είναι νόσος των νεφρών. Έτσι χάθηκε η μεγάλη ευκαιρία να δειχθεί ενωρίς ο ρόλος του παγκρέατος στην εκδήλωση του διαβήτη.
Στην “Εποχή της Βιοχημικής Αναγνώρισης του Σακχαρώδη Διαβήτη” θα πρέπει να συμπεριληφθεί και η μεγάλη μορφή του Claude Bernard (1813-1878) που πρώτος έδειξε την πιθανότητα της “νευρικής γλυκοζουρίας” προκαλώντας υπεργλυκαιμία μετά από ερεθισμό με βελόνα του εδάφους της 4ης κοιλίας του εγκεφάλου. Επίσης, ο Βernard καθόρισε το επίπεδο απέκκρισης της γλυκόζης από τα νεφρά (“νεφρικός ουδός” απέκκρισης της γλυκόζης) δεικνύοντας έτσι, ότι η γλυκόζη απεκκρίνεται στα ούρα, είτε όταν η συγκέντρωσή της στο αίμα είναι σε ψηλά επίπεδα, είτε όταν ο “νεφρικός ουδός” απέκκρισης της γλυκόζης είναι πολύ χαμηλός (“νεφρική γλυκοζουρία”).
Πηγή: Φώτης Παυλάτος, τ. αναπληρωτής Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών
