Τα ανάλογα έχουν χημική δομή ανάλογη προς εκείνη της ανθρώπινης ινσουλίνης αλλά με μικρές τροποποιήσεις, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται διαφορά ως προς την ταχύτητα και διάρκεια δράσης.
ΣΗΜΕΡΑ ενενήντα και πλέον χρόνια μετά, η έρευνα στον τομέα της ινσουλίνης συνεχίζεται
Ήταν καλοκαίρι του 1921. Δύο νέοι, ενθουσιώδεις επιστήμονες, οι Καναδοί Frederick Banting και Charles Best, πτυχιούχοι της Φυσιολογίας, μετά από εννέα μήνες πυρετώδους πειραματικής εργασίας με την υποστήριξη του Καθηγητή της Φυσιολογίας του Πανεπιστήμιου του Τορόντο J.J.R. Macleod, βρίσκονται μπροστά σε μια μεγάλη ανακάλυψη. Την 30ή Ιουλίου 1921 μια διαβητική σκυλίτσα, η Marjorie, θα «ξανασταθεί στα πόδια της» μετά από ένεση εκχυλίσματος του παγκρέατος που της χορήγησαν οι δύο επιστήμονες. Ήταν η πρώτη ινσουλίνη!
Μέχρι τότε ο ινσουλινοεξαρτώμενος διαβήτης ήταν μια θανατηφόρα νόσος. Γράφει χαρακτηριστικά το ελληνικό Μέγα λεξικό της Ιατρικής την εποχή εκείνη: «Διαβήτης μη ανεκτός: Οι πάσχοντες είναι συνήθως άτομα νέα, πολλάκις παιδία. Ο παιδικός και νεανικός διαβήτης είναι κατά κανόνα βαρύτατος. Η έναρξίς του είναι πολλάκις απότομος, ενίοτε κεραυνοβόλος. Ο θάνατος κατά την μορφήν ταύτην, δύναται να επέλθη εις διάστημα μικρότερον των έξι μηνών».
Η υπογλυκαιμία
Μετά την πρώτη επιτυχία με τη διαβητική σκυλίτσα -η οποία σημειωτέον έζησε μέχρι και το Φθινόπωρο του 1921-, οι ερευνητές εντατικοποιούν τις μελέτες τους ώστε να πετύχουν ένα εκχύλισμα μεγαλύτερης καθαρότητας για να χρησιμοποιηθεί πλέον στον άνθρωπο. Ας μην ξεχνάμε ότι τα τότε εκχυλίσματα ήταν ζωικής προέλευσης, περιείχαν τοξικές προσμείξεις και η πιο συνηθισμένη παρενέργεια ήταν εκσεσημασμένες τοπικές και συστηματικές αλλεργικές αντιδράσεις. Ταυτόχρονα προέκυψε και μια άγνωστη μέχρι τότε παρενέργεια της ινσουλίνης, η οποία έμελλε να συνοδεύει τον ινσουλινοεξαρτώμενο ασθενή έως και τις μέρες μας. Η υπογλυκαιμία!
Γράφει λοιπόν και πάλι το Μέγα Λεξικό της Ιατρικής με ιδιαίτερη γλαφυρότητα: «Εάν ληφθή μεγαλυτέρα δόσις επέρχεται ταχυτέρα η ελάττωσις του ποσού του σακχάρου (=υπογλυκαιμία) και συνοδεύεται υπό σοβαρών διαταραχών. Εκρήγνυται δηλαδή αιφνιδίως κρίσις σπασμών την οποία επακολουθούν άλλαι όμοιαι. Μεταξύ των κρίσεων τούτων ο πάσχων περιπίπτει εις κώμα και ή αποθνήσκει ή αναλαμβάνει ολίγον κατ’ ολίγον. Τούτο αποδεικνύει σαφώς πόσο πρόσκαιρα είναι τα αποτελέσματα της ινσουλίνης, εφ΄ ής τόσαι εστηρίχθησαν ελπίδες».
Η «ανάσταση» του Leonard
Είναι έκδηλη λοιπόν η ανησυχία που εκφράζεται από συγγράμματα της εποχής εκείνης για το καινούργιο, θαυματουργό φάρμακο. Η πρώτη δοκιμή σε άνθρωπο θα γίνει στις αρχές του 1922 όταν στο νοσοκομείο του Τορόντο ένα νεαρό διαβητικό παιδί σε άθλια κατάσταση (ζύγιζε μόλις 29kg), o Leonard Thompson, 14 ετών, θα λάβει εκχύλισμα από τους Banting και Best και σύντομα θα ανακτήσει τις δυνάμεις του, το σάκχαρό του θα πέσει εντυπωσιακά και θα ζήσει κάνοντας καθημερινά ινσουλίνη για 14 χρόνια. Απεβίωσε από επιπλοκές του διαβήτη το 1935. Το νερό είχε μπει πια στ’ αυλάκι. Στα τέλη του 1923 η ομάδα των Banting και Macleod τιμήθηκε με το βραβείο Nobel για την ανακάλυψη της ινσουλίνης. Οι επόμενες δεκαετίες που θα ακολουθήσουν θα είναι δεκαετίες συνεχούς εξέλιξης της ινσουλίνης.
Εξελίξεις τριών δεκαετιών
Από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 ξεκινά η έρευνα για την παραγωγή ινσουλίνης ανθρώπινου τύπου και το 1982 κυκλοφορεί η πρώτη βιοσυνθετική ανθρώπινη ινσουλίνη -με τη βοήθεια της γενετικής μηχανικής- η οποία παρασκευάστηκε από ζυμομύκητες με την τεχνική του ανασυνδυασμού του DNA. Έτσι σήμερα διατίθενται στο εμπόριο μόνο ανθρώπινου τύπου ινσουλίνες.
Στα τέλη της δεκαετίας του ΄90 και αρχές του αιώνα μας μια νέα γενιά ινσουλινών κάνει την εμφάνισή της και θα μπει δυναμικά στη ρύθμιση του ινσουλινοεξαρτώμενου -και όχι μόνο- διαβητικού ασθενούς. Είναι τα λεγόμενα ανάλογα ινσουλίνης. Ινσουλίνες δηλαδή με χημική δομή ανάλογη προς εκείνη της ανθρώπινης ινσουλίνης αλλά με μικρές τροποποιήσεις, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται διαφορά ως προς την ταχύτητα και διάρκεια δράσης της ινσουλίνης. Τα ανάλογα ταχείας και μακράς δράσεως «μιμούνται» τη φυσιολογική έκκριση ινσουλίνης και σήμερα χρησιμοποιούνται ευρύτατα και στον τόπο μας.
Χωρίς σύριγγες
Εξέλιξη όμως υπήρξε σημαντική τα τελευταία 30 χρόνια και στα συστήματα χορήγησης ινσουλίνης. Τα «πενάκια» ή «στυλό» αντικατέστησαν πλήρως τις παλιές σύριγγες. Πρόκειται για πένες πολύ εύχρηστες οι οποίες αποτελούνται από ένα ειδικό φιαλίδιο ινσουλίνης που ενσωματώνεται στην πένα, μια πολύ λεπτή βελόνα μιας χρήσης και ένα μηχανισμό ρύθμισης («ρολόι») για τη χορήγηση της επιθυμητής δόσης ινσουλίνης.
Αναφορά πρέπει να γίνει και στα συστήματα συνεχούς υποδόριας έγχυσης ινσουλίνης (αντλία ινσουλίνης), μια μικρή συσκευή που περιέχει και αυτή φιαλίδιο ινσουλίνης, ενσωματώνεται μόνιμα στο κοιλιακό τοίχωμα του ασθενούς με ένα μικρό καθετηράκι (σωληνάκι), η χορήγηση γίνεται υποδορίως επί 24ώρου βάσεως και ο ασθενής ο ίδιος χορηγεί επιπροσθέτως ινσουλίνη την ώρα των γευμάτων του.
Δεν σταματά η έρευνα…
ΣΗΜΕΡΑ, ενενήντα και πλέον χρόνια μετά, η έρευνα στον τομέα της ινσουλίνης συνεχίζεται. Προσπάθειες γίνονται για ανάπτυξη άλλων οδών χορήγησης της ινσουλίνης, όπως π.χ. από το στόμα με τη βοήθεια νανοσωματιδίων ή μικροσφαιρών, ενώ η πρώτη εισπνεόμενη ινσουλίνη που κυκλοφόρησε πριν από μερικά χρόνια αποσύρθηκε λίγους μήνες μετά την κυκλοφορία της λόγω οικονομικών προβλημάτων (υψηλό κόστος παραγωγής, μη κάλυψη εξόδων από τα ασφαλιστικά ταμεία), ενώ αρκετοί ήταν και οι περιορισμοί σε ό,τι αφορούσε τη χορήγησή της, και παθήσεις του πνεύμονα.
Μνεία πρέπει να γίνει και για το λεγόμενο «τεχνητό πάγκρεας» που δεν είναι τίποτα άλλο από μια πολύ εξειδικευμένη αντλία ινσουλίνης με την ειδοποιό διαφορά ότι εδώ ο στόχος είναι, οι μετρήσεις του σακχάρου του ασθενούς, να μεταβιβάζονται άμεσα, μέσω ενός αισθητήρα, σε έναν επεξεργαστή είτε υπό τη μορφή «έξυπνου κινητού» (smartphone ) ή μίνι υπολογιστή, ο οποίος θα λαμβάνει τα δεδομένα και θα «αποφασίζει» όταν χρειάζεται να ενεργοποιεί την αντλία και να χορηγεί αναλόγως ινσουλίνη. Σύντομα αναμένονται και εδώ εξελίξεις.
Η ανακάλυψη της ινσουλίνης, της ορμόνης που «έσωσε» εκατομμύρια διαβητικούς σε όλο τον κόσμο, αποτελεί ένα από τα σύγχρονα θαύματα της ιατρικής. Χάρη στην επίμονη και οξυδερκή σκέψη των ερευνητών εκείνης της εποχής η επιστήμη οδηγήθηκε σε έναν ανεπανάληπτο θρίαμβο. Ένα σχεδόν αιώνα μετά, το θαυματουργό αυτό εκχύλισμα συνεχίζει να απασχολεί την ιατρική κοινότητα και να αποτελεί πεδίο επιστημονικής πρόκλησης για περαιτέρω έρευνα και μετεξέλιξη.
ΧΡΙΣΤΟΣ ΠΑΣΤΕΛΛΑΣ
Παθολόγος-Διαβητολόγος, Λεμεσός
