Γράφει ο Δρ. Φαίδων Λίντμπεργκ
Διατροφή και άσκηση πιο αποτελεσματικά από ινσουλίνη και φάρμακα για διαβήτη τύπου 2.
Η πανδημία του διαβήτη είναι γεγονός και η 14 Νοεμβρίου έχει οριστεί η παγκόσμια μέρα του διαβήτη. Περισσότερα από 250 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο έχουν διαβήτη και το 2025 ο αριθμός αναμένεται να φτάσει τα 380 εκατομμύρια, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Όλο και περισσότεροι διατρέφονται λανθασμένα, ζουν σε μεγάλεις πόλεις και είναι λιγότερο σωματικά δραστήριοι. Γι ‘αυτό και ο διαβήτης τύπου 2 είναι αυτός που αυξάνει εκρηκτικά. Από το να είναι μια ασθένεια που αφορούσε κυρίως άτομα μεγάλης ηλικίας (εξ’ου και ο όρος “γεροντικός διαβήτης”), ολοένα και νεαρότερα άτομα παρουσίαζουν διαβήτη τύπου 2, τον προ εικοσαετίας γνωστό σαν «μη ινσουλινοεξαρτώμενο» σακχαρώδη διαβήτη.
Στην Ελλάδα νεότερες μελέτες υποδεικνύουν ότι ο επιπολασμός του διαβήτη είναι 6-8% δηλαδή 600.000-900.000 άτομα. Περίπου άλλοι τόσοι έχουν προστάδιο διαβήτη, την λεγόμενη μειωμένη ανοχή γλυκόζης. Έχουμε ανησυχητική τάση αύξησης της συχνότητας του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2 στα παιδιά, κυρίως όμως στους εφήβους, μια άμεση συνέπεια της παχυσαρκίας. Στα επόμενα 15 χρόνια θα αυξηθεί ο αριθμός νέων και παιδιών με διαβήτη τύπου 2 «των ενηλίκων» κατά 50% στην Ελλάδα. Με τα δεδομένα της χρονιότητας της νόσου και των χρόνιων επιπλοκών που συνεπάγεται σε μεγάλο αριθμό ασθενών, ο διαβήτης αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ιατρικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα για τους ασθενείς, τις οικογένειές τους αλλά και το σύστημα υγείας κάθε χώρας. Ο διαβήτης είναι η δεύτερη πιο ακριβή νόσος σε αντιμετώπιση, γιατί διαρκεί πολλές δεκαετίες και οι επιπλοκές του απαιτούν πανάκριβη νοσομειακή περίθαλψη. Όσο πιο νωρίς εκδηλωθεί ο διαβήτης, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος για μείωση του προσδόκιμου επιβίωσης και της ποιότητας ζωής. Χωρίς σωστή αντιμετώπιση ο διαβήτης κόβει 10 περίπου χρόνια από την ζωή των πασχόντων.
Οι κίνδυνοι της ευμάρειας
Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι διαβήτη. Ο διαβήτης τύπου 1 (που ονομαζόταν παλαιότερα “ινσουλινοεξαρτώμενος”), ο οποίος παρουσιάζεται κυρίως σε παιδιά και εφήβους. Ένας συνδυασμός αρκετά άγνωστων περιβαλλοντικών και γενετικών παραγόντων είναι πιθανότατα η αιτία. Εδώ το πρόβλημα είναι ότι ο οργανισμός δεν παράγει αρκετή ινσουλίνη (έλλειψη ινσουλίνης).
Ο διαβήτης τύπου 2 (που ονομαζόταν παλαιότερα «μη ινσουλινοεξαρτώμενος”) έπληγε κυρίως τα άτομα άνω των 40 ετών, αλλά τώρα πλέον παρουσιάζεται σε όλο και νεότερες ηλικίες, ακόμη και παιδιά και εφήβους. Οφείλεται σε συνδυασμό κληρονομικής προδιάθεσης και την υιοθέτηση ενός “δυτικού” τρόπου ζωής που χαρακτηρίζεται από έλλειψη φυσικής δραστηριότητας και αυξημένη πρόσληψη ακατάλληλης τροφής με αποτέλεσμα το αυξανόμενο υπέρβαρο και την παχυσαρκία. Η παχυσαρκία συνεπάγεται μειωμένη δράση της ορμόμης ινσουλίνης, που ονομάζεται ινσουλινοαντίσταση. Η ινσουλινοαντίσταση και η διαταραχή στην ρύθμιση της γλυκόζης του αίματος συχνά έχει προυπάρξει για 10-15 έτη, πριν την εκδήλωση και διάγνωση του διαβήτη τύπου 2.
Περίπου 80% των υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόμων έχουν ινσουλινοαντίσταση. Για να αντιροπήσει την μειωμένη δράση της ινσουλίνης, το πάγκρεας υπερπαράγει ινσουλίνη (υπερινσουλιναιμία). Πολλή ινσουλίνη στον οργανισμό ωστόσο, έχει ατυχείς παρενέργειες. Αυξάνει την αρτηριακή πίεση και τα λιπίδια του αίματος και συντείνει σε χρόνιες φλεγμονές. Υπάρχει σαφής σύνδεση μεταξύ υπερινσουλιναιμίας και ορισμένων τύπων καρκίνου (συμπεριλαμβανομένων του καρκίνου του μαστού), επειδή η αυξημένη ινσουλίνη προάγει την κυτταρική διαίρεση και μπορεί να συμβάλει στην δημιουργία όγκων.
Ταυτόχρονα, η αυξημένη ινσουλίνη αυξάνει πάρα πολύ την αποθήκευση λίπους, ειδικά στην κοιλιακή χώρα, δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο περαιτέρω αύξησης της ινσουλινοαντίστασης. Μετά από πολλά χρόνια υπερπαραγωγής ινσουλίνης, ένα ποσοστό των παχυσάρκων αναπτύσσει διαβήτη τύπου 2, όταν ακόμη και η υπερπαραγωγή ινσουλίνης δεν είναι αρκετή για να τους κρατήσει το σάκχαρο του αίματος εντός φυσιολογικών ορίων. Γιατί όμως δεν ενημερώνονται οι διαβητικοί τύπου 2 για τις παρενέργειες της αυξημένης ινσουλίνης, είτε αυτή παράγεται από τον οργανισμό είτε χορηγείται με ενέσεις;
Ακριβή αυτοκτονία με μαχαίρι και πιρούνι
Το 80% των ατόμων με διαβήτη τύπου 2 είναι ή έχουν υπάρξει υπέρβαροι ή παχύσαρκοι. Η παχυσαρκία έχει αυξηθεί εκρηκτικά σε όλο τον κόσμο (και ιδιαίτερα στην χώρα μας, που έχει πια Ευρωπαική πρωτιά) και είναι ή κύρια αιτία πίσω από την επιδημία του διαβήτη. Οι καρδιαγγειακές παθήσεις αποτελούν τη μεγαλύτερη επιπλοκή του διαβήτη και την πρώτη αιτία θανάτου στις βιομηχανικές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. 50 – 80% των θανάτων των διαβητικών προκαλείται από καρδιαγγειακή νόσο. Ο διαβήτης είναι η κύρια αιτία τύφλωσης, ακρωτηριασμών (εκτός από ατυχήματα), αλλά και χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας και αιμοκάθαρσης. Αλλά δεν τελειώνει εδώ. Ο διαβήτης και η παχυσαρκία αυξάνουν τον κίνδυνο για πολλές μορφές καρκίνου (συμπεριλαμβανομένων του καρκίνου του μαστού και καρκίνου του παχέος εντέρου), χρόνιων αρθροπαθειών, αλλά και ημικρανίας, ψωρίασης, άσθματος και άλλων φλεγμονωδών νόσων. Πολύ περισσότερα διαβητικά άτομα αναπτύσσουν κατάθλιψη και νόσο του Αλτσχάιμερ.
Αυτό είναι εξαιρετικά δαπανηρό για την κοινωνία μας, τόσο λόγω της αυξημένης χρήσης φαρμάκων, νοσηλείας αλλά και αναπηρίας με πρώιμη συνταξιοδότηση. Το 70% των φαρμακευτικών δαπανών καταβάλλονται από το δημόσιο, δηλαδή από τον κάθε φορολογούμενο. Τα τελευταία 25 χρόνια, το κόστος των φαρμάκων έχει διπλασιαστεί και η παραγωγή αντιδιαβητικών φαρμάκων και ινσουλίνης είναι μια τεράστια παγκόσμια βιομηχανία.
Η βελτίωση του τρόπου ζωής είναι πιο αποτελεσματική από τις ενέσεις ινσουλίνης
Πολλές διεθνείς μελέτες έχουν αποδείξει ότι η βελτίωση της διατροφής και περισσότερη άσκηση είναι πιο αποτελεσματική από τη θεραπεία με ινσουλίνη για τους διαβητικούς τύπου 2. Η ινσουλινοθεραπεία οδηγεί μεταξύ άλλων σε σημαντική αύξηση βάρους, αρτηριακής πίεσης, χοληστερίνης και τριγλυκεριδίων. Αφού η καρδιαγγειακή νόσος είναι η μεγαλύτερη αιτία θανάτου και ειδικά σε διαβητικά άτομα και η ινσουλινοθεραπεία αυξάνει τους δείκτες κινδύνου για καρδιοπάθεια, πως μπορεί οι ενέσεις ινσουλίνης να είναι η καλύτερη επιλογή; Παρόλα αυτά, αυξάνεται εκρηκτικά ο αριθμός διαβητικών τύπου 2, που αντιμετωπίζονται με ενέσεις ινσουλίνης, παρότι έχουν υπερπαραγωγή της ορμόνης, που όμως δεν λειτουργεί σωστά λόγω της ινσουλινοαντίστασης που δημιουργείται από λάθος διατροφή, έλλειψη άσκησης και παχυσαρκία.
Σημαντικές μελέτες από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Φινλανδία δείχνουν ότι ακόμη και μικρές βελτιώσεις στον τρόπο ζωής μπορεί να μειώσουν κατά το ήμισυ τον κίνδυνο ανάπτυξης διαβήτη. Απλά διατροφικά μέτρα είναι η πραγματική λύση για τον διαβλητη τύπου 2, όπως περισσότερα ψάρια και θαλασσινά, λαχανικά, φρούτα, ξηροί καρποί, όσπρια και λιγότερη ζάχαρη, άμυλα (ψωμί, πατάτες, ρύζι, ζυμαρικά), λιγότερο κόκκινο κρέας και η επιλογή υγιεινών λιπαρών, όπως το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο και λιπαρά ψάρια (πλούσια σε ωμέγα 3 λιπαρά οξέα) και μέιωση των φυτινών και μαργαρινών (που περιέχουν συχνά βλαβερά τρανς λιπαρά οξέα). Ακόμη και 2-3 φλιτζάνια καφέ και ένα ποτήρι κρασί ημερησίως φαίνεται να μειώνουν πολύ σημαντικά τον κίνδυνο για διαβήτη. Τι περιμένουμε λοιπόν;
Μήπως η αύξηση του διαβήτη να οφείλεται σε λάθος διατροφικές οδηγίες;
Δυστυχώς, στην Ελλάδα έχουμε ένα κακό σύστημα υγείας. Στην ουσία δεν είναι ούτε εθνικό, ούτε σύστημα, ούτε υγείας. Έχουμε απλά ένα ανεπαρκές σύστημα αντιμετώπισης ασθένειας. Οι Άγγλοι έχουν ένα ρητό: Αν το μόνο σου εργαλείο είναι ένα σφυρί, αντιμετωπίζεις τα πάντα σαν καρφιά. Αν το μόνο εργαλείο του συστήματος είναι συνταγές φαρμάκων ή νυστέρι, αυτά και χρησιμοποιούνται. Επί πλέον έρχονται λάνθασμένες διατροφικές οδηγίες και κάνουν το κακό χειρότερο. Οι επίσημες διατροφικές συστάσεις για το γενικό πληθυσμό είναι προβληματικές για άτομα με διαβήτη, ή με προδιάθεση για παχυσαρκία ή διαβήτη. Και ποιος ξέρει ‘αλλωστε ότι δεν έχει τέτοια προδιάθεση; Οι επίσημες διατροφικές οδηγίες τα τελευταία χρόνια έχουν εστιάσει μονομερώς και λανθασμένα στην μείωση των λιπαρών. Μόλις τελευταία έχει γίνει πιο ευρέως αντιληπτό ότι η υπερκατανάλωση ζάχαρης και επεξεργασμένων αμύλων είναι πολύ πιο προβληματική για την υγεία γενικά, αλλά και για το πρόβλημα της παχυσαρκίας και διαβήτη ειδικά, από τα υγιεινά τουλάχιστον λιπαρά.
Οι διατροφικές συμβουλές προς διαβητικούς να καταναλώνουν περισσότερο ψωμί, ζυμαρικά, ρύζι και πατάτες μειώνοντας τα λιπαρά στην ουσία χειροτερεύουν το πρόβλημα, αφου τα τρόφιμα πλούσια σε άμυλα και σάκχαρα επιβαρύνουν πολύ το σάκχαρο του αίματος και οδηγούν σε αυξημένη ανάγκη ινσουλίνης ή φαρμάκων που αυξάνουν την παραγωγή ινσουλίνης. Ούτε τα πρωτεινούχα τρόφιμα (ψάρια, θαλασσινά, πουλερικά, κρέας, αυγά), ούτε τα λιπαρά χρειάζονται περισσότερη ινσουλίνη αφού δεν αυξάνουν το σάκχαρο του αίματος. Γιατί λοιπόν προτείνεται μια διατροφή που οδηγεί σε αυξημένη ανάγκη ενέσεων ινσουλίνης και φαρμάκων και ποιον συμφέρει αυτό;
Στα μέσα της δεκαετίας του 80, όταν η ινσουλίνη μπόρεσε για πρώτη φορά να παραχθεί μαζικά βιομηχανικά, οι διατροφικές οδηγίες για τους διαβητικούς άλλαξαν 180 μοίρες. Η ασθένεια μετονομάστηκε, από «μη ινσουλινοεξαρτώμενο διαβήτη» σε «διαβήτη τύπου 2», αφού δεν θα ήταν λογικό πλέον να αντιμετωπίζεται ο εκρηκτικά αυξανόμενος αριθμός ατόμων με «μη ινσουλινοεξαρτώμενο» σακχαρώδη διαβήτη με ινσουλίνη… Επι πλέον εξαφανίστηκαν τα “τρόφιμα για τους διαβητικούς” από τα ράφια, αφού πια δεν θα χρειαζόταν να προσέχουν οι διαβητικοί την πρόσληψη τροφής για να έχουν καλή ρύθμιση σακχάρου, αλλά θα μπορούσαν να παίρνουν επί πλέον ινσουλίνη με ενέσεις, μια μορφή ντόπιγκ και αυτή. Και οι πωλήσεις ινσουλίνης στάλθηκαν στα ύψη.
Ο αριθμός των διαβητικών τύπου 2 που αντιμετωπίζονται με ινσουλινοθεραπεία έχει αυξηθεί, έχοντας σαν παρενέργειες την περαιτέρω άυξηση του σωματικού βάρους και του κινδύνου για καρδιοπάθειες και διάφορες μορφές καρκίνου. Η επίσημα συνιστώμενη διατροφή με άφθονο άμυλο και σάκχαρα που γρήγορα μετατρέπονται σε σάκχαρο του αίματος και η λανθασμένη εμμονή στα χαμηλά λιπαρά, είναι προφανώς λάθος για τα άτομα με διαβήτη, παχυσαρκία και ινσουλινοαντίσταση. Εξάλλου η παραδοσιακή Εληνική/Κρητική Μεσογειακή Διατροφή δεν ήταν χαμηλή σε λιπαρά, αλλά σε επεξεργασμένα τρόφιμα με λευκό αλεύρι, τηγανιτές πατάτες και ζάχαρη και πλούσια σε ελαιόλαδο, ξηρούς καρπούς, σπόρους, λαχανικά, όσπρια, φρούτα, ψάρι και δημητριακά ολικής άλεσης.
Ώρα για το διατροφική μεταρρύθμιση;
Πιστεύω ακράδαντα ότι χρειαζόμαστε άμεσα μια διατροφική μεταρρύθμιση για να αντιμετωπίσουμε τόσο την επιδημία του διαβήτη, όσο και της παχυσαρκίας. Θα πρέπει να τολμήσουμε να αναθεωρήσουμε κάποιες από τις ισχύουσες διατροφικές οδηγίες, που μάλλον αυξάνουν, παρά μειώνουν το πρόβλημα. Στα μεταβολικά μας κέντρα στην Νορβηγία έχουμε αντιμετωπίσει από το 1999 χιλιάδες ασθενών με μεταβολικό σύνδρομο, παχυσαρκία ή διαβήτη τύπου 2, εστιάζοντας στην βελτίωση του τρόπου διατροφής και ζωής. Τα αποτελέσματα είναι εκπληκτικά. Η συντριπτική πλειοψηφία μπορεί σε μικρό χρονικό διάστημα να σταματήσει εντελώς τις ενέσεις ινσουλίνη ή να μειώσει δραστικά την δόση, ενώ ταυτόχρονα χάνει βάρος και ομαλοποιείται το σάκχαρο του αίματος, η αρτηριακή πίεση, η χοληστερόλη και τα τριγλυκερίδια, με αποτέλεσμα την σημαντικά μικρότερη ανάγκη για φαρμακευτική αγωγή και την δραματική βελτίωση της ποιότητας ζωής.
Στην πραγματικότητα δεν απαιτείται κάτι περισσότερο από μια αναδιοργάνωση του πιάτου μας. Λιγότερη ζάχαρη, αλλά και λιγότερο ψωμί, πατάτες, ρύζι και ζυμαρικά οδηγούν σε δραματική μείωση του γλυκαιμικού φορτίου και σημαντικά μειωμένη ανάγκη για ινσουλίνη. ‘Ετσι μένει περισσότερος χώρος για λαχανικά και όσπρια. Επίσης, χρειάζεται μια αύξηση των υγιεινών λιπαρών και πρωτεινών, ιδίως με τη μορφή των ψαριών και θαλασσινών σε βάρος των αμυλόυχων και σακχαρούχων τροφών. Δύο φλιτζάνια καφέ και ένα ποτήρι κρασί την ημέρα είναι επίσης θετικά για τον διαβήτη. Ένα τρίτο κουταλάκι κανέλας ημερησίως φαίνεται σε έρευνες να μειώνει τόσο τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, τα τριγλυκερίδια και την «κακή» LDL χοληστερόλη με σχεδόν 30%.
Απίστευτα καλό και εύκολο; Η ερώτηση είναι τι θέλουμε, καλύτερη διατροφή και περισσότερη σωματική άσκηση ή περισσότερη ινσουλίνη και φάρμακα; Η επιλογή θα έπρεπε να είναι προφανής, αλλά όταν οι δημόσιοι πόροι προωθούν την φαρμακευτική αντιμετώπιση αντί για την βελτίωση του τρόπου διατροφής και ζωής των πολιτών, το μέλλον κάθε άλλο παρά αισιόδοξο φαίνεται.
*Ο Δρ. Φαίδων Lindberg-Χατζηπαναγιώτου είναι παθολόγος-διαβητολόγος, ειδικός σε θέματα διατροφής. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1962 και τελείωσε την Ιατρική Σχολή Αθηνών το 1985. Διαμένει στη Νορβηγία για περισσότερα από είκοσι χρόνια. Ειδικεύτηκε στην Κλινική Παθολογία, Διαβητολογία και Μεταβολικές Νόσους σε πανεπιστημιακά νοσοκομεία της Νορβηγίας. Έχει σημαντικό ερευνητικό και κλινικό έργο, κυρίως σε θέματα παχυσαρκίας, διαβήτη και ορμονικών διαταραχών.
