Τουλάχιστον εννέα κλινικές βρίσκονται σε εξέλιξη για να δοκιμαστεί εάν η σεμαγλουτίδη και τα χημικά της «ξαδέρφια» μπορούν να βοηθήσουν τους ασθενείς να περιορίσουν τη χρήση τσιγάρων, αλκοόλ, οπιοειδών ή κοκαΐνης.
Όταν οι θεραπείες για την αντιμετώπιση του Διαβήτη γνωστές ως ανάλογα GLP-1 (τέτοια είναι και η σεμαγλουτίδη) έφτασαν στην αγορά το 2005, οι γιατροί συμβούλεψαν τους ασθενείς που έπαιρναν τα φάρμακα ότι μπορεί να χάσουν ένα μικρό ποσό βάρους. Οι παχύσαρκοι μπόρεσαν να μειώσουν περισσότερο από το 15% του σωματικού τους βάρους, σύμφωνα με μελέτες, και δύο από τα φάρμακα έχουν πλέον εγκριθεί από τις Η.Π.Α.
«Αυτή η κατηγορία φαρμάκων εκρήγνυται σε δημοτικότητα» αναφέρει ο κλινικός ψυχολόγος Joseph Schacht της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Κολοράντο.
Οι ελπίδες για την σεμαγλουτίδη είναι μεγάλες
Αλλά οι αναφορές ασθενών και οι μελέτες σε ζώα έχουν δώσει δελεαστικά σημάδια ότι τα φάρμακα αυτά μπορεί να προκαλέσουν ένα άλλο απροσδόκητο και ευπρόσδεκτο αποτέλεσμα: την καταπολέμηση του εθισμού. Οι περισσότερες πρώτες δοκιμές ήταν απογοητευτικές, αλλά χρησιμοποιούσαν λιγότερο ισχυρές εκδόσεις των φαρμάκων. Τώρα, τουλάχιστον εννέα κλινικές δοκιμές φάσης 2 βρίσκονται σε εξέλιξη ή σχεδιάζονται για να δοκιμαστεί εάν η πιο ισχυρή ένωση σεμαγλουτίδη και τα χημικά της «ξαδέρφια» μπορούν να βοηθήσουν τους ασθενείς να περιορίσουν τη χρήση τσιγάρων, αλκοόλ, οπιοειδών ή κοκαΐνης. Οι ελπίδες είναι μεγάλες. Η σεμαγλουτίδη (που πωλείται με τις εμπορικές ονομασίες Wegovy, Ozempic και Rybelsus) «είναι πραγματικά το πιο συναρπαστικό φάρμακο για τις τελευταίες δεκαετίες» λέει ο νευροφαρμακολόγος Leandro Vendruscolo από τις Η.Π.Α. Εθνικό Ινστιτούτο για την Κατάχρηση Ναρκωτικών.
Εάν τα αποτελέσματα των νέων δοκιμών είναι θετικά, η επιστήμη του εθισμού θα μπορούσε να έχει τη δική της «στιγμή του Prozac» λέει ο κλινικός νευροεπιστήμονας W. Kyle Simmons από το Κέντρο Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου της Οκλαχόμα. Στη δεκαετία του 1980, αυτό το φάρμακο έφερε μια ριζική αλλαγή στην ψυχιατρική, έγινε μέρος της λαϊκής κουλτούρας και οδηγώντας στην ευρύτερη χρήση αντικαταθλιπτικών.
Οι επιστήμονες αναζητούν εδώ και καιρό νέα φάρμακα για την εξάρτηση. Αν και η FDA έχει εγκρίνει πολλά, συμπεριλαμβανομένων τριών για ασθενείς με διαταραχή χρήσης αλκοόλ, αυτά τα φάρμακα λειτουργούν μόνο σε ένα μικρό ποσοστό των ανθρώπων που τα δοκιμάζουν. Και η φαρμακευτική βιομηχανία δεν έχει παραδώσει νέες ενώσεις, «εν μέρει επειδή οι εταιρείες πιστεύουν ότι οι ασθενείς δεν θα παραμείνουν στις θεραπείες, καθιστώντας την ανάπτυξή τους μια κακή επένδυση» λέει η κλινική νευροεπιστήμονας Lara Ray από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες.
Η τελευταία «νέα» φαρμακευτική θεραπεία για τη διαταραχή χρήσης αλκοόλ έλαβε την έγκριση του FDA το 2006 -και ήταν μια ενέσιμη έκδοση ενός φαρμάκου, της ναλτρεξόνης, που ήταν διαθέσιμη από τη δεκαετία του 1980.
«Πολύ καλό στον κόσμο της έρευνας για τη διακοπή του καπνίσματος»
Έτσι, όταν οι ασθενείς που έπαιρναν ανάλογα GLP-1 (σεμαγλουτίδη) για Διαβήτη ή απώλεια βάρους ανέφεραν ότι η λαχτάρα τους για ουσίες όπως το αλκοόλ και η νικοτίνη μειώθηκε, οι ερευνητές και οι γιατροί στον τομέα του εθισμού ενθουσιάστηκαν. «Συνήθως δεν ακούς τους ανθρώπους να λένε ότι ένα φάρμακο τους προκαλεί λιγότερο ενδιαφέρον για το ποτό» λέει ο Schacht.
Οι ερευνητές εξακολουθούν να διερευνούν πώς τα ανάλογα GLP-1 θα μπορούσαν να επιτύχουν αυτό το κατόρθωμα. Τα φάρμακα αναπαράγουν τα αποτελέσματα της ορμόνης πεπτίδιο-1 που μοιάζει με γλυκαγόνη ωθώντας τους υποδοχείς του στο πάγκρεας, διεγείρουν την απελευθέρωση ινσουλίνης και ενεργοποιούν άλλες ευεργετικές αποκρίσεις, γεγονός που εξηγεί πώς βοηθούν τα άτομα με Διαβήτη. Αλλά αρκετές δομές στον εγκέφαλο παράγουν επίσης GLP-1 ή μεταφέρουν υποδοχείς για την ορμόνη –συμπεριλαμβανομένων περιοχών του εγκεφάλου που εμπλέκονται στις οδούς ανταμοιβής, οι οποίες μας οδηγούν να επιδιώξουμε ευχάριστες δραστηριότητες, όπως το νόστιμο φαγητό ή η παρέα με φίλους. Ο εθισμός περιλαμβάνει «πειρατεία των οδών ανταμοιβής στον εγκέφαλο» λέει η συμπεριφορική νευροεπιστήμονας Πατρίσια Γκρίγκσον του Ιατρικού Κολλεγίου του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια.
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι τα ανάλογα GLP-1 διεγείρουν την απώλεια βάρους εν μέρει σβήνοντας τη δραστηριότητα αυτού του συστήματος και ο ίδιος μηχανισμός θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί οι άνθρωποι που παίρνουν τα φάρμακα αναφέρουν ότι έχουν λιγότερο κίνητρο να πίνουν και να καπνίζουν.
Μελέτες σε τρωκτικά και πρωτεύοντα θηλαστικά υποστήριξαν αυτόν τον μηχανισμό και επιβεβαίωσαν ότι τα φάρμακα μειώνουν την επιθυμία για ουσίες όπως το αλκοόλ, η φεντανύλη, η νικοτίνη και η ηρωίνη. Ο κλινικός ψυχίατρος Anders Fink-Jensen από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και οι συνεργάτες του απέδειξαν ακόμη ότι τα φάρμακα δρουν σε μια αδιόρθωτη ομάδα εθισμένων στο ποτό, τους πιθήκους που ζουν στα νησιά St. Kitts and Nevis στην Καραϊβική. Αυτά τα θορυβώδη πρωτεύοντα είναι διαβόητα για τη μεγάλη κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, τα οποία συχνά αφαιρούν από τους τουρίστες.
Μέχρι στιγμής, ωστόσο, μόνο δύο κλινικές δοκιμές έχουν δείξει ότι τα φάρμακα μπορούν να περιορίσουν τον εθισμό. Σε ένα, μια ομάδα με επικεφαλής τη Luba Yammine, κλινική και ερευνήτρια στο Κέντρο Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Χιούστον, διαπίστωσε το 2021 ότι το 46% των ασθενών που φορούσαν επιθέματα νικοτίνης και λάμβαναν εβδομαδιαίες ενέσεις εξενατίδης, μια πρώτης γενιάς GLP- 1 ανάλογο, σταμάτησε το κάπνισμα, έναντι 27% των ατόμων που βασίστηκαν μόνο στα έμπλαστρα. «Αυτό είναι πολύ καλό στον κόσμο της έρευνας για τη διακοπή του καπνίσματος» λέει ο Yammine. Μια δεύτερη προκαταρκτική δοκιμή για την υπερφαγία ήταν επίσης θετική.
Τέσσερις άλλες κλινικές δοκιμές βγήκαν κενές. Ο Fink-Jensen και οι συνεργάτες του πραγματοποίησαν μία από αυτές τις μελέτες σε 127 ασθενείς με διαταραχή χρήσης αλκοόλ. Κατά τη διάρκεια της δοκιμής διάρκειας 6 μηνών, όλοι οι συμμετέχοντες υποβλήθηκαν σε συμπεριφορική θεραπεία για να τους ενθαρρύνουν να πίνουν λιγότερο και 62 ασθενείς έλαβαν εβδομαδιαίες ενέσεις εξενατίδης. Ωστόσο, και οι δύο ομάδες μείωσαν την κατανάλωση αλκοόλ και τον αριθμό των ημερών κατά τις οποίες έπιναν πολύ κατά περίπου την ίδια ποσότητα, αποκάλυψαν οι ερευνητές πέρυσι. «Ήταν μια έκπληξη για εμάς», λέει η Fink-Jensen. Μια δοκιμή για κατανάλωση κοκαΐνης ήταν επίσης αρνητική —όπως και πρόσθετες μελέτες για το κάπνισμα και την υπερφαγία. Αλλά αυτές οι δοκιμές, ακόμη και οι επιτυχημένες, χρησιμοποιούσαν όλες παλαιότερα ανάλογα GLP-1, σημειώνει η Fink-Jensen. Η σεμαγλουτίδη συνδέεται πιο στενά με τον υποδοχέα GLP-1 και προκαλεί μεγαλύτερη απώλεια βάρους από τα προηγούμενα φάρμακα. Έτσι, ο Fink-Jensen και άλλοι ερευνητές ξεκίνησαν νέες δοκιμές, που σχεδόν όλες χρησιμοποιούν σεμαγλουτίδη, που ελπίζουν ότι θα αποκαλύψουν μεγαλύτερες δυνατότητες κατά του εθισμού, θα βοηθήσουν στον εντοπισμό των ασθενών που είναι πιο πιθανό να ωφεληθούν και θα διευκρινίσουν πώς λειτουργούν τα φάρμακα.
Παρενέργειες και ανησυχίες
Εάν τα ανάλογα GLP-1 αποδειχθούν αποτελεσματικά στις τρέχουσες δοκιμές φάσης 2, η πρόσβαση στα φάρμακα, τα οποία μπορεί να κοστίζουν περισσότερα από 12.000 $ ετησίως, θα μπορούσε να αποτελέσει ανησυχία. Λόγω του υψηλού κόστους και άλλων φραγμών, οι ασθενείς με διαταραχές χρήσης ουσιών συχνά δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση σε τρέχουσες θεραπείες εθισμού, λέει η ψυχολόγος Katie Witkiewitz από το Πανεπιστήμιο του Νέου Μεξικού. «Δεν θέλω [η σεμαγλουτίδη] να είναι ένα φάρμακο που είναι διαθέσιμο μόνο σε πλούσιους ανθρώπους».
Οι ερευνητές και οι γιατροί ανησυχούν επίσης για πιθανές παρενέργειες – και όχι μόνο για τα γαστρεντερικά προβλήματα όπως η ναυτία και ο έμετος που προκαλούν συνήθως η σεμαγλουτίδητα και αυτά τα φάρμακα. Ο Ρέι ανησυχεί ότι μπορεί να λειτουργήσουν τόσο καλά που συντρίβουν την απόλαυση της ζωής των ασθενών, μια κατάσταση που ονομάζεται ανηδονία και έχει συνδεθεί με την κατάθλιψη, την αυτοκτονία και την υποτροπή. Και αν οι ασθενείς πρόκειται να είναι σε ανάλογα GLP-1 για χρόνια, θα μπορούσαν να προκύψουν νέα προβλήματα. Η εβδομαδιαία έκδοση της σεμαγλουτίδης που είναι τόσο δημοφιλής για την απώλεια βάρους έφτασε στην αγορά μόλις το 2021, σημειώνει ο μοριακός νευροενδοκρινολόγος Giles Yeo από το Πανεπιστήμιο του Cambridge. «Χρειαζόμαστε μια καλύτερη ιδέα για τη μακροπρόθεσμη ασφάλεια», λέει.
Με πληροφορίες από το περιοδικό Science.
Διαβάστε επίσης: Το Ozempic -ίσως- βοηθάει και άλλες παθήσεις πέρα από τον Διαβήτη και την Παχυσαρκία
Ορφοργλιπρόνη: Αυτό είναι το νέο φάρμακο για την καταπολέμηση της Παχυσαρκίας
Ozempic: Μετά τη χρήση για απώλεια βάρους, τώρα και για το Αλτσχάιμερ;
