Μεγάλη απειλή ο συνδυασμός διαβήτη-χοληστερίνης

abc diabetes
abc diabetes

Οι πάσχοντες από διαβήτη διατρέχουν διπλάσιο κίνδυνο σε σύγκριση με τους μη διαβητικούς να υποστούν έμφραγμα ή εγκεφαλικό, ενώ τείνουν να εκδηλώνουν στεφανιαία νόσο ή να παρουσιάζουν εγκεφαλικό σε νεώτερη ηλικία από ό,τι ο γενικός πληθυσμός. Κύρια αιτία γι’ αυτό, η συνύπαρξη του διαβήτη με αυξημένη χοληστερόλη – μια συννοσηρότητα που παρατηρείται στο 80% των ατόμων με διαβήτη.
Εάν είστε μεσήλικες και πάσχετε από τύπου 2 διαβήτη, έχετε τις ίδιες πιθανότητες να πάθετε έμφραγμα με έναν άνθρωπο ο οποίος δεν έχει μεν διαβήτη αλλά έχει πάθει ήδη το πρώτο έμφραγμα. Εάν είστε γυναίκα και πάσχετε από διαβήτη, έχετε αυξημένο κίνδυνο καρδιοπάθειας ανεξάρτητα από την ηλικία σας, παρ’ ότι οι γυναίκες συνήθως είναι προστατευμένες από την καρδιοπάθεια μέχρι την κλιμακτήριο.
Τα δυσάρεστα νέα για τους ανθρώπους με διαβήτη δεν σταματούν εδώ. Οι ασθενείς που ήδη έχουν πάθει ένα έμφραγμα, κινδυνεύουν πολύ περισσότερο από τον μέσο όρο να πάθουν και δεύτερο, ενώ το ή τα εμφράγματά τους τείνουν να είναι πιο σοβαρά και πιθανότερο να κοστίσουν τη ζωή.
Γιατί συμβαίνουν όλα αυτά; Για δύο λόγους. Ο ένας είναι ότι τα υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα με το πέρασμα του χρόνου αυξάνουν τη συσσώρευση λιπωδών ιζημάτων στα εσωτερικά τοιχώματα των αγγείων _ σαν το πουρί που μαζεύεται στο εσωτερικό των σωλήνων του νερού. Τα ιζήματα αυτά (η αθηρωματική πλάκα) παρεμποδίζουν τη ροή του αίματος, αυξάνοντας τον κίνδυνο σκλήρυνσης των αγγείων (αθηροσκλήρωση) και θρόμβωσης.
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι στο 80% των περιπτώσεων, οι ασθενείς με διαβήτη δεν έχουν μόνο πρόβλημα αυξημένου σακχάρου αλλά και αυξημένης χοληστερόλης. Η υπερλιπιδαιμία, όμως, επίσης προκαλεί ανάλογες βλάβες στα αιμοφόρα αγγεία και έτσι ο κίνδυνος καρδιαγγειακής νόσου αυξάνεται κατακόρυφα, όταν ο ασθενής δεν κάνει ό,τι πρέπει για να ρυθμίσει και το σάκχαρο και τη χοληστερόλη του.
Στην πραγματικότητα, το έμφραγμα και το εγκεφαλικό αποτελούν την κύρια αιτία θανάτου των διαβητικών: περίπου 75% των θανάτων από διαβήτη αποδίδεται σε αυτά.
 
Συχνά προβλήματα

Η υπερλιπιδαιμία είναι εξαιρετικά συχνή στη χώρα μας και γενικώς στη Δύση, γεγονός που έχει έμεση σχέση με τον σύγχρονο, ανθυγιεινό τρόπο ζωής. Σύμφωνα με μελέτες που έχουν διενεργηθεί, όπως η Cardio2000 και η Attica, σχεδόν 3,5 εκατ. ενήλικοι στην Ελλάδα έχουν επίπεδα ολικής χοληστερόλης υψηλότερα από τα επιθυμητά (δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 200 mg/dl).
atherosclerosis_cholesterol
Επιπλέον, δύο στους δέκα Έλληνες και μία στις δέκα Ελληνίδες έχουν επίπεδα «καλής» (HDL) χοληστερόλης κάτω από τα επιθυμητά όρια (πρέπει να είναι πάνω από 35 mg/dl για τους άνδρες και 45 mg/dl για τις γυναίκες), ενώ ένας στους τρεις άνδρες και μία στις δέκα γυναίκες (συνολικά 1,4 εκατ. ενήλικοι) έχουν και πρόβλημα τριγλυκεριδίων (δεν πρέπει να υπερβαίνουν τα 150 mg/dl).
Οι ίδιες μελέτες έχουν δείξει πως 30% των καρδιοπαθών στην Ελλάδα είναι διαβητικοί.
 
Τι είναι η χοληστερόλη
Η χοληστερόλη μεταφέρεται με το αίμα υπό μορφή μορίων που περιέχουν λιπίδια και πρωτεΐνες. Αυτά τα μόρια ονομάζονται λιποπρωτεΐνες, λόγω ακριβώς της σύνθεσής τους.
Όταν είναι κανείς νηστικός, κυκλοφορούν στο αίμα του τρεις κύριοι τύποι λιποπρωτεϊνών:
* Οι χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνες που συμβολίζονται LDL και υποδηλώνουν την «κακή» χοληστερόλη. Αυτή είναι που σε μεγάλες ποσότητες σχετίζεται με την αθηρωμάτωση των αρτηριών και τις επιπλοκές της, δηλαδή τη στεφανιαία νόσο και το εγκεφαλικό, αλλά και τα ανευρύσματα αορτής και την περιφερική αρτηριακή νόσο.
* Οι υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνες που συμβολίζονται HDL και υποδηλώνουν την «καλή» χοληστερόλη, η οποία ασκεί προστατευτική δράση στα αγγεία.
* Οι πολύ χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνες που συμβολίζονται VLDL, είναι πλούσιες σε τριγλυκερίδια και αποτελούν πρόδρομο ουσία για την παραγωγή της LDL. Όσο υψηλότερη είναι η VLDL τόσο μεγαλύτερη είναι και η ποσότητα τριγλυκεριδίων στο αίμα.
Το μεγαλύτερο ποσοστό χοληστερόλης στο ανθρώπινο σώμα παράγεται από το ήπαρ, ενώ το υπόλοιπο προέρχεται από τις τροφές.
 
Στόχος η LDL
Ο κύριος στόχος της θεραπείας για τη μείωση των επιπέδων της χοληστερόλης είναι η «κακή» (LDL) χοληστερόλη και αυτή είναι που λαμβάνεται κατά κύριο λόγο υπόψη για την έναρξη φαρμακευτικής υπολιπιδαιμικής αγωγής.
Ειδικά για τους πάσχοντες από διαβήτη, ο στόχος είναι η διατήρηση της LDL χοληστερόλης σε επίπεδα κάτω από 100 mg/dl. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι η ολική χοληστερόλη τους πρέπει να είναι κάτω από 175 mg/dl.
.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο σακχαρώδης διαβήτης θεωρείται παράγων κινδύνου ισοδύναμος με την εκδηλωμένη στεφανιαία νόσο για την πρόκληση εμφράγματος.
GOEDE-SLECHTE-CHOLESTEROL
Στην πραγματικότητα, τα άτομα με διαβήτη ανήκουν στην κατηγορία υψηλού κινδύνου για καρδιακό επεισόδιο (στηθάγχη ή έμφραγμα του μυοκαρδίου), όπως και όσοι ήδη έχουν πάθει έμφραγμα ή άλλη εκδήλωση της νόσου των στεφανιαίων αρτηριών.
Πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος που διατρέχουν; Έχουν πάνω από 20% πιθανότητες να υποστούν καρδιαγγειακό επεισόδιο την προσεχή δεκαετία (ή αλλιώς 20 στους 100 διαβητικούς θα υποστούν καρδιαγγειακό επεισόδιο την προσεχή δεκαετία).
Όταν ο διαβήτης συνυπάρχει με αυξημένη χοληστερόλη ο κίνδυνος αυξάνεται ακόμα περισσότερο, γι’ αυτό και έχει πολύ μεγάλη σημασία οι διαβητικοί να ελέγχουν συστηματικά (τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο) τα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα τους.
Όπως προαναφέρθηκε, τα άτομα με διαβήτη πρέπει να έχουν LDL χοληστερόλη κάτω από 100 mg/dl. Εάν έχουν 100 ή περισσότερο, πρέπει να ακολουθήσουν τους κανόνες της υγιεινοδιαιτητικής παρέμβασης, δηλαδή να ακολουθήσουν ειδική δίαιτα και να γυμνάζονται καθημερινά. Εάν όμως έχουν LDL πάνω από 130 mg/dl, χρειάζονται απαραιτήτως φαρμακευτική αγωγή. Η έναρξη της φαρμακευτικής αγωγής είναι προαιρετική για τιμές LDL από 100 έως 129.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το τελευταίο διάστημα, μετά την δημοσιοποίηση των ευρημάτων νέων μεγάλων μελετών, τα επιθυμητά όρια της LDL χοληστερόλης αρχίζουν να υποχωρούν αισθητά. Έτσι, οι νέες, επιθυμητές τιμές της LDL για τους διαβητικούς, παρ’ ότι ακόμη αποτελούν προαιρετικό στόχο, είναι αυτές κάτω των 70 mg/dl.
Αντιμετώπιση
Η αντιμετώπιση των δυσλιπιδαιμιών μπορεί να γίνει με τροποποίηση της διατροφής και συστηματική γυμναστική (υγιεινοδιαιτητική αγωγή), καθώς και με φαρμακευτική αγωγή. Η πιο ολοκληρωμένη αγωγή είναι ο συνδυασμός των τριών.
* Γυμναστική. Η σωματική άσκηση συνίσταται κυρίως σε άσκηση ισοτονική, δηλαδή βάδισμα, ελαφρό τρέξιμο, κολύμβηση, ποδήλατο κ.ά., που πρέπει να γίνεται τουλάχιστον 3-4 φορές εβδομαδιαίως, από 30-45 λεπτά τη φορά. Να σημειωθεί ότι η άσκηση μπορεί να γίνεται και τμηματικά κατά τη διάρκεια της ημέρας, αρκεί να συγκεντρωθεί ο απαιτούμενος χρόνος.
* Δίαιτα. Ο δεύτερος και εξίσου σημαντικός κρίκος της υγιεινοδιαιτητικής αγωγής είναι η δίαιτα. Πρέπει να μειώσουμε την ολική ημερήσια κατανάλωση λίπους και να στραφούμε σε τροφές με λιγότερα κορεσμένα λίπη. Πρέπει να καταναλώνουμε περισσότερα φυτικής προέλευσης τρόφιμα, ψάρια (τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα) και πουλερικά, καθώς και να περιορίσουμε τις τροφές που περιέχουν μεγάλες ποσότητες λίπους (όπως τα πλήρη γαλακτοκομικά προϊόντα, το συκώτι, το κρέας και τα προϊόντα του όπως τα λουκάνικα, το μπέικον, το ζαμπόν).
Απαραίτητο είναι ακόμα να προσέχουμε το μαγείρεμα (όχι τηγανητά και τρόφιμα που «κολυμπάνε» σε βούτυρο και λάδι), να προτιμάμε το κρέας ζώων με λιγότερο λίπος (λ.χ. μοσχάρι και κατσίκι και όχι αρνί ή χοιρινό) και να καταναλώνουμε άπαχα ή λίγων λιπαρών γαλακτοκομικά προϊόντα (περιεκτικότητα έως 2% σε λιπαρά).
Εξίσου σημαντικό είναι να αποφεύγουμε τις κρέμες, τη σαντιγί, την κρέμα γάλακτος και να χρησιμοποιούμε ελαιόλαδο και μαργαρίνες πλούσιες σε πολυακόρεστα λίπη αντί για βούτυρο.
Ακόμα πρέπει να περιοριστεί η κατανάλωση μπισκότων, κέικ και γλυκισμάτων με μεγάλες ποσότητες σε βούτυρο ή trans υδρογονωμένα λίπη και να προτιμώνται τα πιο υγιεινά (λ.χ. ολικής αλέσεως).
Επιβάλλεται ο περιορισμός του κρόκου των αυγών, που είναι πλούσιος σε χοληστερόλη, σε τρεις την εβδομάδα. Τέλος, μια δίαιτα πρέπει να περιέχει φυτικές στερόλες ή στανόλες που μειώνουν την LDL χοληστερόλη μέχρι 10%, καθώς και αρκετή ποσότητα διαλυτών φυτικών ινών οι οποίες προκαλούν επιπλέον μείωση κατά 5%.
* Φαρμακευτική αγωγή: Εάν οι τιμές των λιπιδίων με την υγιεινοδιαιτητική αγωγή δεν μειωθούν στα επιθυμητά επίπεδα, τότε προχωρούμε και στη φαρμακευτική αγωγή. Σήμερα διαθέτουμε αρκετά υπολιπιδαιμικά φάρμακα, τα οποία είτε ως μονοθεραπεία (μεμονωμένα) είτε σε συνδυασμό προκαλούν δραστική μείωση της «κακής» (LDL) χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων, καθώς και αύξηση της «καλής» (HDL) χοληστερόλης.
Το φαρμακευτικό οπλοστάσιο
Τα υπολιπιδαιμικά φάρμακα, κυρίως οι στατίνες, μειώνουν την ολική θνησιμότητα, τη στεφανιαία θνητότητα, τα εμφράγματα του μυοκαρδίου, την ανάγκη για αγγειοπλαστική και αορτοστεφανιαία παράκαμψη (μπαϊπάς) και τα εγκεφαλικά επεισόδια.
Εκτός από τις στατίνες που είναι τα πιο γνωστά φάρμακα για τη χοληστερόλη, διαθέτουμε και άλλα (τις ρητίνες και την εζετιμίμπη) τα οποία σε συνδυασμό με τις στατίνες μειώνουν δραστικά τη χοληστερόλη, ακόμη και αν κάποιος έχει δύσκολα αντιμετωπίσιμη δυσλιπιδαιμία.
1. Στατίνες. Είναι τα αποτελεσματικότερα φάρμακα που διαθέτουμε για την ελάττωση της LDL χοληστερόλης. Η χορήγησή τους ελαττώνει κατά 30% την πιθανότητα εμφάνισης εμφράγματος μυοκαρδίου και κατά 20% τον κίνδυνο θανάτου από στεφανιαία νόσο. Επιπλέον, ελαττώνει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης ισχαιμικών αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων σε στεφανιαίους ασθενείς και σε άτομα με ιστορικό αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων.
Τα οφέλη από τη χορήγησή τους είναι μεγαλύτερα στα άτομα που πάσχουν από στεφανιαία νόσο ή σακχαρώδη διαβήτη. Λαμβάνονται μία φορά την ημέρα πριν από τη νυκτερινή κατάκλιση. Υπάρχουν έξι στατίνες: η λοβαστατίνη, η πραβαστατίνη, η σιμβαστατίνη, η φλουβαστατίνη, η ατορβαστατίνη και η ροσουβαστατίνη.
Οι στατίνες προκαλούν ελάττωση της LDL χοληστερόλης κατά 30% έως 55% και των τριγλυκεριδίων κατά 10% έως 30%. Ασκούν ήπια δράση και στην HDL χοληστερόλη, προκαλώντας αύξηση κατά 5% έως 10%.
Σε ασθενείς που θα πάρουν στατίνες συνιστάται έλεγχος ενζύμων του ήπατος πριν από την έναρξη της αγωγής και επανάληψη του ελέγχου αυτού 6 και 12 εβδομάδες μετά την έναρξη. Ακολούθως οι εξετάσεις πρέπει να γίνονται ανά εξάμηνο εφ’ όρου ζωής.
Πρέπει επίσης ο ασθενής να περιορίσει την κατανάλωση αλκοόλ για να περιοριστεί στο ελάχιστο ο κίνδυνος τοξικής επίδρασης στο ήπαρ.
Επίσης, ο ασθενής πρέπει να ενημερώσει τον γιατρό όταν χρειαστεί να πάρει ορισμένα φάρμακα, όπως κυκλοσπορίνη (μεταμοσχεύσεις), φιμπράτες (για τα τριγλυκερίδια), τα αντιβιοτικά ερυθρομυκίνη, κλαρυθρομυκίνη και αζιθρομυκίνη, ορισμένα αντιμυκητιασικά και ορισμένα αντιιικά φάρμακα, διότι η συγχορήγησή τους αυξάνει τον κίνδυνο μυοπάθειας.
2. Ιοντοανταλλακτικές ρητίνες. Προκαλούν μείωση κατά 15% έως 30% της LDL χοληστερόλης, αλλά είναι πιθανό να προκαλέσουν μικρή αύξηση των τριγλυκεριδίων (γι’ αυτό αποφεύγονται σε ασθενείς με επίπεδα τριγλυκεριδίων πάνω από 400 mg/dl).
Δρουν τοπικά στον γαστρεντερικό σωλήνα, γι’ αυτό και σχετικά συχνά προκαλούν ανεπιθύμητες ενέργειες από αυτόν (λ.χ. μετεωρισμός, ναυτία, δυσκοιλιότητα). Η λήψη τους συνιστάται να γίνεται δύο φορές την ημέρα, μισή ώρα πριν από ισάριθμα κύρια γεύματα, και αφού πρώτα διαλυθούν σε νερό ή χυμό φρούτων.
Οι ρητίνες δεν πρέπει να λαμβάνονται ταυτοχρόνως με άλλα φάρμακα, διότι μπορεί να επηρεάσουν την απορρόφησή τους, γι’ αυτό συνιστάται να λαμβάνονται μία ώρα μετά τη λήψη των άλλων φαρμάκων. Στην κατηγορία αυτή ανήκει η χολεστυραμίνη.
3. Εζετιμίμπη. Ανήκει στους αναστολείς του υποδοχέα απορρόφησης της χοληστερόλης στο έντερο. Μειώνει την LDL κατά 15% έως 20%, αυξάνει την HDL κατά 2%-3% και ελαττώνει τα τριγλυκερίδια κατά 3%-5%. Χορηγείται μία φορά την ημέρα, πρωί ή απόγευμα, με ή χωρίς τροφή.
Κύρια ένδειξη χορήγησής της αποτελούν οι ασθενείς με αυξημένη χοληστερόλη που παρουσιάζουν ανεπιθύμητες ενέργειες στη λήψη στατινών. Μπορεί επίσης να χορηγηθεί σε συνδυασμό με στατίνη για να επιτευχθεί μεγαλύτερη (της τάξεως του 15%-20%) ελάττωση των επιπέδων της LDL χοληστερόλης. Υπάρχουν και έτοιμοι συνδυασμοί εζετιμίμπης – στατίνης (για την ακρίβεια σιμβαστατίνης).
Μύθοι και αλήθειες για τη χοληστερόλη
* Η χρησιμοποίηση μαργαρίνης αντί για βούτυρο βοηθά στη μείωση της χοληστερόλης. Ο κύριος παράγων που επηρεάζει τη χοληστερόλη του αίματος είναι το κορεσμένο λίπος που περιέχεται στην τροφή, και όχι τόσο το πόσο χοληστερόλη περιέχει η τροφή. Το βούτυρο αλλά και η μαργαρίνη σε στερεά μορφή είναι τροφές πλούσιες σε κορεσμένο λίπος και ως εκ τούτου πρέπει να χρησιμοποιούνται με μεγάλη φειδώ.
butter-margarine
Οι soft, μαλακές ή υγρές σε θερμοκρασία δωματίου μαργαρίνες έχουν μικρότερη ποσότητα κορεσμένου λίπους και ως εκ τούτου προτιμώνται έναντι των στερεών μαργαρινών και του βουτύρου.
Σήμερα κυκλοφορούν στο εμπόριο φυτικές μαργαρίνες και μαργαρίνες εμπλουτισμένες με φυτικές στερόλες και στανόλες, οι οποίες αντίθετα από τις προηγούμενες βοηθούν στη μείωση της χοληστερόλης και ενδείκνυνται για την αντιμετώπιση αυτής.
* Αφού παίρνω φάρμακο για τη χοληστερόλη, μπορώ να τρώω ό,τι θέλω. Εάν η χοληστερόλη δεν είναι αρκετά υψηλή, είναι προτιμότερο να μειωθεί με υγιεινοδιαιτητική αγωγή (δίαιτα και γυμναστική).
Υπολιπιδαιμικά φάρμακα χορηγούνται κυρίως όταν υπάρχει και στεφανιαία ή άλλη αγγειακή νόσος, ή όταν παρά τη σωστή υγιεινοδιαιτητική αγωγή η χοληστερόλη ενός ατόμου παραμένει υψηλότερη από την επιθυμητή τιμή.
Ο πιο σωστός τρόπος για διατήρηση της καρδιαγγειακής υγείας είναι ο συνδυασμός της υγιεινοδιαιτητικής αγωγής με τη φαρμακευτική αγωγή.
* Οι γυναίκες δεν χρειάζεται να ανησυχούν για τη χοληστερόλη τους. Είναι επαρκώς τεκμηριωμένο ότι κάθε χρόνο η στεφανιαία νόσος κοστίζει τη ζωή σε περισσότερες γυναίκες από ό,τι ο καρκίνος του μαστού, καθώς και ότι η υψηλή χοληστερόλη αποτελεί στις γυναίκες εξίσου σοβαρό παράγοντα κινδύνου για καρδιοπάθεια με τους άνδρες.
Συνεπώς, είναι μύθος ότι η χοληστερόλη δεν πρέπει να προβληματίζει τις γυναίκες. Πρέπει να την ελέγχουν συστηματικά, ιδίως μετά την εμμηνόπαυση.
* Εφόσον με τα φάρμακα έπεσε η χοληστερόλη μου, μπορώ να τα κόψω. Αυτή η πρακτική είναι από τις πιο εσφαλμένες, αλλά δυστυχώς πολύ διαδεδομένη. Τα φάρμακα δρουν μόνο όσο καιρό λαμβάνονται και εάν διακοπούν, δεν θα χρειαστούν παρά λίγες ημέρες για να φτάσει η χοληστερόλη στα επίπεδα που ήταν πριν αρχίσει ένας ασθενής τη φαρμακευτική αγωγή.
* Οι στατίνες μειώνουν τη χοληστερόλη, αλλά πειράζουν το συκώτι και τους μυς. Η παρακολούθηση ενός ασθενούς με αυξημένη χοληστερόλη υπό φαρμακευτική αγωγή, όντως συμπεριλαμβάνει τον έλεγχο των ηπατικών ενζύμων και της CK (είναι το ένζυμο των μυών).
Ωστόσο, από το 1987 που κυκλοφόρησε η πρώτη στατίνη μέχρι σήμερα, δεν έχουν παρουσιαστεί σοβαρές παρενέργειες στα εκατομμύρια των ασθενών που τις παίρνουν και βέβαια ένας ενδεχόμενος, σπανιότατος κίνδυνος δεν είναι λόγος για να στερηθεί κάποιος τις τόσο ευεργετικές επιδράσεις του στον κίνδυνο εμφράγματος και εγκεφαλικού.
Με τη σωστή ιατρική παρακολούθηση, οι στατίνες είναι εντελώς ακίνδυνες.
Τι σημαίνουν οι τιμές της LDL
Κάτω από 70 mg/dl: Ιδανικές, δεν συνιστάται θεραπεία
Κάτω από 100 mg/dl: Επιθυμητές, δεν συνιστάται θεραπεία παρά μόνο όταν συνυπάρχει καρδιαγγεική νόσος
100 mg/dl και πάνω: Υψηλές, συνιστάται θεραπεία (δίαιτα ή και φάρμακα)
Αριθμοί
* Σχεδόν 3,5 εκατ. ενήλικοι στην Ελλάδα έχουν αυξημένη χοληστερόλη
* Δύο στους 10 Έλληνες έχουν «καλή» (HDL) χοληστερόλη κάτω από το επιθυμητό
* Μία στις 10 Ελληνίδες έχουν «καλή» (HDL) χοληστερόλη κάτω από το επιθυμητό
* 30% των καρδιοπαθών στην Ελλάδα είναι διαβητικοί
* 75% των θανάτων από διαβήτη οφείλεται σε έμφραγμα ή εγκεφαλικό
Ο Χρήστος Πίτσαβος είναι αναπληρωτής καθηγητής Καρδιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών

Πηγή: tanea.gr

Detec�t language » Hungarian
Total
1
Shares
Σχετικά άρθρα