Με αφορμή την κυκλοφορία της Τιρζεπατίδης στην Ελλάδα, είχαμε μια πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση γενικά για την παχυσαρκία αλλά και τη σχέση της με τον διαβήτη, με την ΑικατερίνηΜπαρμπαγιάννη, Ειδική Παθολόγο με εξειδίκευση στον Σακχαρώδη Διαβήτη.
Μπορείτε να εξηγήσετε τη σχέση παχυσαρκίας και μεταβολικού συνδρόμου;
Αν και δεν υπάρχει ένας σαφής ορισμός του μεταβολικού συνδρόμου, αυτό αποτελείται ουσιαστικά από συσσώρευση μεταβολικών διαταραχών, που όλες αποτελούν παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου. Τα βασικά κριτήρια διάγνωσης του μεταβολικού συνδρόμου είναι η παχυσαρκία (αυξημένη περίμετρος μέσης), οι αυξημένες τιμές τριγλυκεριδίων και γλυκόζης, η χαμηλή τιμή HDL χοληστερόλης και η αρτηριακή υπέρταση. Η αλληλεπίδραση μεταξύ αυτών των συνιστωσών ενισχύεται από τη σπλαχνική συσσώρευση λίπους και η επίπτωση του μεταβολικού συνδρόμου αυξάνεται παράλληλα με την επίπτωση της παχυσαρκίας.
Τι ρόλο παίζει η γενετική στην παχυσαρκία;
Αν και ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει αναμφίβολα οδηγήσει στην ταχεία αύξηση του επιπολασμού, η παχυσαρκία προκύπτει από την αλληλεπίδραση μεταξύ περιβαλλοντικών και γενετικών παραγόντων. Βασικά, η γενετική συνιστώσα αποτελεί έναν ισχυρό παράγοντα, που επηρεάζει σημαντικά την ανταπόκριση των ανθρώπων σε αυτό το «παχυσαρκιογόνο» περιβάλλον.
Η παχυσαρκία ταξινομείται κλασικά σε δυο κατηγορίες. Σε 5% περίπου των ατόμων με παχυσαρκία, αυτή μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μονογονιδιακών μεταλλάξεων. Αυτές οι περιπτώσεις χαρακτηρίζονται από εμφάνιση σοβαρής παχυσαρκίας από πολύ μικρή ηλικία, οπότε και ο γονιδιακός έλεγχος κρίνεται απαραίτητος. Το υπόλοιπο και συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό προκαλείται από τη συσσωρευτική επίδραση πολυάριθμων παραλλαγών πολυγονιδιακών μεταλλάξεων. Σε αυτή την πολυγονιδιακή (ή κοινή, όπως λέγεται, παχυσαρκία), η γενετική προδιάθεση έχει σαφή επίδραση, ενώ τελικά και το περιβάλλον παίζει καθοριστικό ρόλο.
Μπορείτε να συζητήσετε τα ψυχολογικά στοιχεία που εμπλέκονται στη διαχείριση της παχυσαρκίας;
Η κατανάλωση τροφής μπορεί να είναι αποτέλεσμα σωματικής πείνας, πραγματικής ανάγκης δηλαδή για αναζήτηση ενέργειας, ή να συμβαίνει στα πλαίσια αναζήτησης συναισθηματικής ανταμοιβής. Ψυχολογικοί και συναισθηματικοί λόγοι, συμπεριλαμβανομένων του άγχους, της θλίψης, της απογοήτευσης, του πένθους, του φόβου, του θυμού, της αμηχανίας, της ανίας, της κούρασης, ή αντίθετα της χαράς, της ικανοποίησης, της ανακούφισης, μπορούν να επηρεάσουν τους συνήθεις διατροφικούς περιορισμούς. Αυτή η συναισθηματική υπερκατανάλωση τροφής συνδέεται συνηθέστατα με την επιλογή εξαιρετικά εύγευστων και ενεργειακά πυκνών τροφίμων (“comfort food”).
Πέραν αυτής, συγκεκριμένες ψυχιατρικές καταστάσεις μπορούν να θέσουν σημαντικά εμπόδια στη διατήρηση μιας υγιεινής διατροφής. Μη φυσιολογικές διατροφικές συμπεριφορές, όπως το τσιμπολόγημα ή η νυχτερινή κατανάλωση φαγητού και άλλες, συχνά σχετίζονται με υποκείμενες ψυχοσυμπεριφορικές διαταραχές.
Ποιες είναι οι πιο συχνές μεταβολικές επιπλοκές που βλέπετε σε ασθενείς με παχυσαρκία;
Η παχυσαρκία επηρεάζει όλα τα συστήματα οργάνων και σχετίζεται με περισσότερες από 200 επιπλοκές. Αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, δυσλιπιδαιμία, υπέρταση, στεφανιαία νόσο, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, καρδιακή ανεπάρκεια, νοσήματα του αναπνευστικού, όπως η αποφρακτική υπνική άπνοια. Σχετίζεται με λιπώδη διήθηση ήπατος, χολολιθίαση, χρόνια νεφρική νόσο. Προκαλεί σεξουαλική δυσλειτουργία και υπογονιμότητα, μυοσκελετικά προβλήματα και επηρεάζει την ποιότητα ζωής. Επίσης, οδηγεί σε διαταραχές του ανοσολογικού συστήματος και σε αυξημένη επιρρέπεια σε λοιμώξεις, σενευρολογικές καθώς και ψυχολογικές διαταραχές. Η παχυσαρκία σχετίζεται με αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα και αυξάνει το κόστος υγείας.
Πώς εξατομικεύετε τα σχέδια θεραπείας για τους ασθενείς σας;
O γιατρός προσδιορίζει τον στόχο μαζί με τον ασθενή, πριν την έναρξη της θεραπείας. Ο στόχος πρέπει να είναι ρεαλιστικός και να περιλαμβάνει την απώλεια βάρους αλλά και τη διατήρηση της απώλειας αυτής σε βάθος χρόνου, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, καθώς και την ύφεση ή επίλυση επιπλοκών ή συννοσηροτήτων που σχετίζονται με την παχυσαρκία. Οι προτιμήσεις του ασθενούς παίζουν επίσης ρόλο, καθώς υπάρχει ετερογένεια ως προς τι θεωρείται αποδεκτό ή επιθυμητό μέγεθος και σχήμα σώματος.
Πώς προσεγγίζετε τους στόχους θεραπείας για ασθενείς με περίπλοκες περιπτώσεις διαβήτη και παχυσαρκίας;
Ο στόχος δεν είναι πάντα ο ίδιος. Η παρέμβαση κατά της παχυσαρκίας εξατομικεύεται. Κάθε ασθενής αντιμετωπίζεται αναλόγως της κλινικής εικόνας, των συννοσηροτήτων και επιπλοκών, της ηλικίας κλπ.
Πώς επηρεάζουν οι τροποποιήσεις του τρόπου ζωής τη διαχείριση της παχυσαρκίας;
Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής, που περιλαμβάνουν υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου διατροφής και αύξηση της σωματικής δραστηριότητας, είναι απαραίτητες. Η διατροφική παρέμβαση συνιστάται σε εξατομικευμένα προγράμματα διατροφής που πρέπει να προσαρμόζονται στις συννοσηρότητες και τις ιδιαιτερότητες του ασθενούς και να μπορούν να διατηρηθούν σε βάθος χρόνου. Η παρακολούθηση είναι βέλτιστη, όταν γίνεται από καταρτισμένους επαγγελματίες υγείας, δηλαδή διαιτολόγους-διατροφολόγους, σε συνεχή συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό.
Από την άλλη, η συστηματική σωματική δραστηριότητα βοηθά στην απώλεια σωματικού βάρους, αλλά και στη διατήρηση αυτής, ενώ έχει αποδειχθεί επίσης ότι μειώνει τη θνησιμότητα και νοσηρότητα σε ασθενείς με παχυσαρκία και καρδιομεταβολικά νοσήματα.
Πώς παίζει ρόλο η διαχείριση του ύπνου στη θεραπεία του μεταβολικού συνδρόμου;
Πολλές μελέτες, κατά τις τελευταίες δεκαετίες, έχουν δείξει συσχέτιση των διαταραχών ύπνου με παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου, όπως είναι η παχυσαρκία, η υπέρταση, και η υπεργλυκαιμία. Διαταραχές στην ποιότητα και τη διάρκεια του ύπνου επηρεάζουν τόσο τις ορμόνες όσο και τις φυσιολογικές λειτουργίες του νευρικού συστήματος, προκαλώντας απορρύθμιση του μεταβολισμού, αύξηση βάρους και αύξηση καρδιαγγειακών συμβαμάτων. Επιπρόσθετα, οι διαταραχές ύπνου σχετίζονται με πτωχή ποιότητα ζωής και μειωμένη παραγωγικότητα, ψυχοσυναισθηματικές διαταραχές και αυξημένο κίνδυνο ατυχημάτων. Δεδομένου ότι ο ύπνος αποτελεί ουσιαστική παράμετρο της υγείας, θα πρέπει να αποτελεί μέρος της συνήθους αξιολόγησης του παρόχου υγείας, ώστε να γίνεται διάγνωση της υποκείμενης διαταραχής και πιθανά παραπομπή σε ειδικό επαγγελματία υγείας.
Πώς μετράτε την επιτυχία ενός σχεδίου διαχείρισης της παχυσαρκίας;
Επίτευξη στόχου, διατήρηση της απώλειας, πρόληψη-αντιμετώπιση επιπλοκών.
Πού βλέπετε να πηγαίνει το μέλλον της διαχείρισης της παχυσαρκίας και του μεταβολικού συνδρόμου, ιδιαίτερα με τις αναδυόμενες θεραπείες όπως η τιρζεπατίδη;
Η παχυσαρκία έχει λάβει διαστάσεις πανδημίας και η πρόγνωση για τις επόμενες δεκαετίες είναι δυσμενής, αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα. Απαιτείται συλλογική προσπάθεια από όλους τους φορείς και σε όλα τα επίπεδα, από την πρόληψη, έως την αντιμετώπιση της νόσου. Ως προς τη φαρμακευτική αντιμετώπιση, οι αναδυόμενες θεραπείες, εφαρμοζόμενες το συντομότερο δυνατό, μπορούν να συμβάλλουν στη μεγιστοπόιηση του οφέλους για την υγεία.
Υπάρχουν σημαντικές παρενέργειες ή κίνδυνοι που σχετίζονται με την τιρζεπατίδη που πρέπει να γνωρίζουν οι ασθενείς;
Προφανώς σε κάθε συνταγογραφούμενη φαρμακευτική αγωγή ο θεράπων ιατρός, χορηγεί τη θεραπεία εξατομικευμένα, βάσει ιατρικού ιστορικού και κλινικής εξέτασης, έχοντας λάβει υπόψη ενδείξεις και αντενδείξεις και πιθανούς κινδύνους. Ο μηχανισμός δράσης, η αποτελεσματικότητα, οι ανεπιθύμητες ενέργειες, η ασφάλεια και η ανεκτικότητα κάθε παράγοντα πρέπει να εξετάζονται κατά περίπτωση. Επιπλέον, η αντιμετώπιση μιας χρόνιας νόσου, όπως είναι η παχυσαρκία ή ο διαβήτης, απαιτεί τακτική ιατρική παρακολούθηση, για την αποφυγή ή την αντιμετώπιση πιθανών παρενεργειών.
Μπαρμπαγιάννη Αικατερίνη MD, MSc
Ειδική Παθολόγος με εξειδίκευση στον Σακχαρώδη Διαβήτη
Υποψήφια Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών
Associate Medical Advisor Φαρμασέρβ-Λίλλυ
