Η γλυκαιμική μας ισορροπία βασίζεται στην ικανότητα των παγκρεατικών βήτα κυττάρων να ανιχνεύουν τη γλυκόζη και να εκκρίνουν ινσουλίνη για να διατηρήσουν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα μας. Εάν αυτά τα κύτταρα δυσλειτουργούν, η ισορροπία σπάει και αναπτύσσεται διαβήτης.
Μέχρι τώρα, η επιστημονική κοινότητα συμφωνούσε ότι τα βήτα κύτταρα χρειάζονταν τα άλλα κύτταρα του παγκρέατος που παράγουν ορμόνες για να λειτουργήσουν σωστά.
Μια ομάδα από το Πανεπιστήμιο της Γενεύης (UNIGE) απέδειξε το αντίθετο: Σε ενήλικα ποντίκια των οποίων το πάγκρεας περιέχει μόνο βήτα κύτταρα, η ρύθμιση της γλυκόζης και η ευαισθησία στην ινσουλίνη είναι ακόμη καλύτερες από ό,τι στα τυπικά ζώα. Αυτά τα αποτελέσματα, που ανοίγουν σημαντικές κλινικές προοπτικές, δημοσιεύονται στο Nature Metabolism.
Το 2010, η ομάδα με επικεφαλής τον Pedro Herrera, καθηγητή στο Τμήμα Γενετικής Ιατρικής και Ανάπτυξης και στο Κέντρο Διαβήτη της Ιατρικής Σχολής UNIGE, ανακάλυψε την αξιοσημείωτη ικανότητα των παγκρεατικών κυττάρων να αλλάζουν λειτουργία. Εάν τα βήτα κύτταρα πεθάνουν πρόωρα, τα ενδοκρινικά κύτταρα που κανονικά είναι υπεύθυνα για την παραγωγή άλλων ορμονών, όπως η γλυκαγόνη ή η σωματοστατίνη, μπορούν να αρχίσουν να παράγουν ινσουλίνη.
«Μέχρι τώρα πιστευόταν ότι τα διαφοροποιημένα ενήλικα κύτταρα ενός οργανισμού δεν μπορούσαν να αναγεννηθούν και να επαναπροσανατολιστούν λειτουργικά. Η φαρμακολογική ενεργοποίηση αυτής της κυτταρικής πλαστικότητας θα μπορούσε επομένως να αποτελέσει τη βάση μιας εντελώς νέας θεραπείας για τον διαβήτη.
Αλλά τι συμβαίνει εάν όλα τα κύτταρα του ενδοκρινικού παγκρέατος εγκαταλείψουν την αρχική τους λειτουργία για να αρχίσουν να παράγουν ινσουλίνη; Αυτό θέλαμε να μάθουμε στη νέα μας μελέτη», εξηγεί ο Herrera.
Τα μη βήτα κύτταρα δεν είναι απαραίτητα
Ήταν αποδεκτό ότι τα βήτα κύτταρα μπορούσαν να λειτουργήσουν σωστά μόνο με την παρουσία των άλλων κυττάρων που παράγουν ορμόνες –άλφα, δέλτα και γάμα κύτταρα– ομαδοποιημένα σε νησίδες μέσα στο πάγκρεας.
«Για να το επαληθεύσουμε αυτό, δημιουργήσαμε ποντίκια στα οποία, όταν ενηλικιωθούν, όλα τα μη βήτα κύτταρα στο πάγκρεας μπορούν να εξαλειφθούν επιλεκτικά για να παρατηρήσουμε πώς τα βήτα κύτταρα καταφέρνουν να ρυθμίσουν τη γλυκαιμία», εξηγεί η Marta Perez Frances, ερευνήτρια και πρώτη συγγραφέας αυτού του έργου.
«Παραδόξως, όχι μόνο τα ποντίκια μας ήταν τέλεια ικανά να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα τους, αλλά ήταν ακόμη πιο υγιή από τα ποντίκια ελέγχου».
Ακόμη και όταν τρέφονταν με δίαιτα υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά ή ελέγχθηκαν για αντίσταση στην ινσουλίνη –έναν από τους κύριους δείκτες του διαβήτη– αυτά τα ποντίκια εμφάνισαν βελτιωμένη ευαισθησία στην ινσουλίνη σε όλους τους ιστούς στόχους, και ιδιαίτερα στον λιπώδη ιστό. Γιατί;
«Υπάρχει μια διαδικασία προσαρμογής στην οποία το σώμα στρατολογεί άλλα ορμονικά κύτταρα έξω από το πάγκρεας για να αντιμετωπίσει την ξαφνική μείωση της γλυκαγόνης και άλλων παγκρεατικών ορμονών», σημειώνει ο Herrera.
«Αλλά αυτό δείχνει ξεκάθαρα ότι τα μη βήτα κύτταρα των παγκρεατικών νησίδων δεν είναι απαραίτητα για τη διατήρηση της γλυκαιμικής ισορροπίας». Αυτά τα αποτελέσματα είναι εκπληκτικά και αμφισβητούν την επικρατούσα μέχρι τώρα αντίληψη.
Αναδυόμενες νέες θεραπείες
Περίπου το 2% των παγκρεατικών κυττάρων αλλάζουν τη λειτουργία τους φυσικά σε περίπτωση ανεπάρκειας ινσουλίνης. Η πρόκληση είναι τώρα να εντοπιστεί ένα μόριο ικανό να προκαλέσει και να ενισχύσει αυτή τη μετατροπή. Μια άλλη στρατηγική θα ήταν η διαφοροποίηση των βλαστοκυττάρων in vitro για την παραγωγή νέων βήτα κυττάρων πριν από τη μεταμόσχευση τους στους ασθενείς.
«Τα αποτελέσματά μας είναι απόδειξη ότι οι στρατηγικές που επικεντρώνονται στα κύτταρα ινσουλίνης θα μπορούσαν πραγματικά να αποδώσουν», δηλώνει ο Herrera. «Το επόμενο στάδιο της δουλειάς μας θα περιλαμβάνει επομένως τη δημιουργία του μοριακού και επιγενετικού προφίλ των μη βήτα κυττάρων από διαβητικά και μη διαβητικά άτομα με την ελπίδα να εντοπιστούν τα στοιχεία που θα μπορούσαν να καταστήσουν δυνατή την πρόκληση της μετατροπής αυτών των κυττάρων στην παθολογική πλαίσιο του διαβήτη».
