Υπάρχουν πολλές εικασίες σχετικά με τη βασική αιτία του διαβήτη, μία από αυτές είναι η υπερβολική κατανάλωση ζάχαρης. Ο διαβήτης είναι μια περίπλοκη ιατρική κατάσταση που προκαλείται από έναν συνδυασμό παραγόντων. Η κατανάλωση πολλής ζάχαρης από μόνη της δεν αρκεί για να προκαλέσει διαβήτη. Είναι πολύ πιο περίπλοκο από αυτό. Για παράδειγμα, ο διαβήτης τύπου 2, ο οποίος αποτελεί το 90% έως 95% όλων των διαγνωσθέντων διαβήτη, σύμφωνα με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, μπορεί να αναπτυχθεί λόγω ενός συνδυασμού γενετικών παραγόντων και παραγόντων του τρόπου ζωής.
Ενώ η Αμερικανική Ένωση Διαβήτη σημειώνει ότι υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της αυξημένης πρόσληψης ζαχαρούχων ποτών και του διαβήτη τύπου 2, η κατανάλωση ζάχαρης δεν προκαλεί διαβήτη. Η αιτιώδης συνάφεια και η συσχέτιση δεν είναι το ίδιο με τη συσχέτιση. Άλλοι παράγοντες, όπως το περιβάλλον, η γενετική, το ιατρικό ιστορικό, η ηλικία, η φυλή, η σωματική δραστηριότητα και το άγχος παίζουν επίσης ρόλο.
Τι είναι ο διαβήτης;
Ο διαβήτης είναι ένας γενικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη δυσλειτουργία του μεταβολισμού της γλυκόζης, η οποία προκαλεί υπεργλυκαιμία (υψηλό σάκχαρο στο αίμα). Αυτό μπορεί να συμβεί όταν το σώμα παράγει λίγη ή καθόλου ινσουλίνη, τα κύτταρα του σώματος είναι ανθεκτικά στην ινσουλίνη που παράγει ή ένας συνδυασμός και των δύο. Υπάρχουν διάφοροι τύποι διαβήτη, με διαφορετικούς παράγοντες κινδύνου και αιτίες. Το American Diabetes Association Standards of Care αναλύει τους κύριους τύπους διαβήτη:
Διαβήτης τύπου 1: Αυτοάνοσο νόσημα κατά το οποίο το σώμα επιτίθεται κατά λάθος στον εαυτό του, με αποτέλεσμα την ανεπάρκεια ινσουλίνης ή την παντελή έλλειψη παραγωγής ινσουλίνης. Τα άτομα με διαβήτη τύπου 1 πρέπει να λαμβάνουν ινσουλίνη για να ζήσουν.
Προδιαβήτης: Πρόδρομος του διαβήτη τύπου 2, στον οποίο τα σάκχαρα στο αίμα είναι υψηλά αλλά όχι αρκετά υψηλά για τη διάγνωση του διαβήτη. Η αντίσταση στην ινσουλίνη υπάρχει στον προδιαβήτη και παράγοντες του τρόπου ζωής, όπως η διατροφή, η άσκηση και η απώλεια βάρους, μπορούν να αναστρέψουν, να καθυστερήσουν ή να αποτρέψουν τη διάγνωση του διαβήτη τύπου 2.
Διαβήτης τύπου 2: Ένας μη αυτοάνοσος διαβήτης που διαγιγνώσκεται πιο συχνά αργότερα στη ζωή, αλλά μπορεί να εμφανιστεί σε παιδιά. Αυτός ο τύπος διαβήτη συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τον τρόπο ζωής, που σημαίνει ότι οι διατροφικές σας συνήθειες και οι συνήθειες δραστηριότητας αυξάνουν τον κίνδυνο. Τα άτομα με διαβήτη τύπου 2 έχουν συχνά μεταβολικό σύνδρομο – ένα σύμπλεγμα καταστάσεων υγείας που αυξάνουν τον κίνδυνο στεφανιαίας νόσου, διαβήτη, εγκεφαλικού και άλλων χρόνιων παθήσεων. Για να διαγνωστείτε με μεταβολικό σύνδρομο, πρέπει να έχετε τρεις ή περισσότερες από αυτές τις καταστάσεις: μεγάλη μέση, υψηλή αρτηριακή πίεση, υψηλή χοληστερόλη, υψηλά τριγλυκερίδια, υψηλό σάκχαρο αίματος και χαμηλή HDL χοληστερόλη, σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Καρδιάς, Πνεύμονα και Αίματος.
Διαβήτης κύησης: Διαγνωσμένος στο δεύτερο ή τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης, ο διαβήτης κύησης προκαλεί υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα λόγω ορμονικών αλλαγών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ωστόσο, συνήθως υποχωρεί μόλις γεννηθεί το μωρό.
Πώς το σώμα σας μεταβολίζει τη ζάχαρη
Το σώμα σας χρειάζεται ινσουλίνη για να μεταβολίσει τη ζάχαρη. Η ινσουλίνη βοηθά στη μεταφορά της γλυκόζης στα κύτταρα του σώματος. Όταν τρώτε τροφές που περιέχουν υδατάνθρακες, όπως γαλακτοκομικά προϊόντα, δημητριακά, φασόλια, φρούτα, λαχανικά και ζαχαρούχα τρόφιμα, το σώμα τα διασπά σε γλυκόζη (γνωστή και ως ζάχαρη). Στη συνέχεια, το πάγκρεας παράγει ινσουλίνη για να μεταφέρει τη ζάχαρη από την κυκλοφορία του αίματος στα κύτταρα για να τη χρησιμοποιήσει για ενέργεια.
Τρόφιμα που θεωρούνται απλά σάκχαρα, όπως η ζάχαρη από ζαχαροκάλαμο, ο χυμός φρούτων, το μέλι και το σιρόπι, μεταβολίζονται πιο γρήγορα από τις πιο σύνθετες πηγές υδατανθράκων, όπως τα δημητριακά ολικής αλέσεως και τα όσπρια. Αυτές οι τροφές μπορεί να προκαλέσουν μια έκρηξη ινσουλίνης που αποβάλλεται.
Η ινσουλίνη βοηθά επίσης το σώμα να αποθηκεύσει τη ζάχαρη με τη μορφή γλυκογόνου. Το γλυκογόνο αποθηκεύεται στο ήπαρ και στους μυς, αλλά τα αποθέματα αποθήκευσης είναι περιορισμένα. Όταν ένα άτομο τρώει πάρα πολλούς υδατάνθρακες που δεν μπορούν να αποθηκευτούν στο συκώτι ή στους μυς για μελλοντική χρήση, η ινσουλίνη μπορεί να βοηθήσει στην αποθήκευση τους ως λίπος (όπως στα τριγλυκερίδια).
Η κατανάλωση ζάχαρης αυξάνει τον κίνδυνο διαβήτη;
Ενώ η κατανάλωση ζάχαρης δεν προκαλεί αυτόματα διαβήτη, μια διατροφή πλούσια σε πρόσθετα σάκχαρα, κορεσμένα λίπη και υπερβολική πρόσληψη ενέργειας σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη, σημειώνει η Αμερικανική Διαβητολογική Εταιρεία. Οι δίαιτες με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη συνδέονται επίσης με αυξημένο κίνδυνο υπέρβαρου και παχυσαρκίας, μη αλκοολικής λιπώδους ηπατικής νόσου και μεταβολικού συνδρόμου.
Ο διαβήτης τύπου 2 μπορεί σίγουρα να επηρεαστεί από την ποσότητα της πρόσληψης ζάχαρης στη διατροφή σας. Η ζάχαρη στη διατροφή σας επηρεάζει το σάκχαρο στο αίμα, επομένως είναι λογικό ότι η αυξημένη πρόσληψη ζάχαρης σχετίζεται με τον κίνδυνο διαβήτη. Ωστόσο, η κατανάλωση ζάχαρης από μόνη της δεν αρκεί για να προκαλέσει διαβήτη. Το πώς το σώμα σας παράγει και χρησιμοποιεί την ινσουλίνη συμβάλλει στον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη.
Προστέθηκαν οδηγίες για τη ζάχαρη
Οι Διατροφικές Οδηγίες για Αμερικανούς συνιστούν τα άτομα 2 ετών και άνω να καταναλώνουν λιγότερο από το 10% των συνολικών ημερήσιων θερμίδων τους από πρόσθετα σάκχαρα. Για παράδειγμα, μια δίαιτα 2.000 θερμίδων δεν θα περιέχει περισσότερες από 200 θερμίδες ή περίπου 12 κουταλάκια του γλυκού ζάχαρη την ημέρα.
Σύμφωνα με το CDC, τα ζαχαρούχα ποτά είναι το Νο. 1 πηγή πρόσθετης ζάχαρης. Μια σόδα 350 ml περιέχει 36,8 γραμμάρια ζάχαρης (σχεδόν 10 κουταλάκια του γλυκού), ανά το USDA. Και η American Heart Association θέτει αυτό το όριο ακόμη περισσότερο, σε όχι περισσότερο από 6% των θερμίδων σας καθημερινά, περίπου 6 έως 9 κουταλάκια του γλυκού την ημέρα, ανάλογα με το φύλο.
Φυσικά σάκχαρα εναντίον προστιθέμενων σακχάρων
Σε βασικό επίπεδο, φυσικά σάκχαρα είναι εκείνα που, όπως υποδηλώνει το όνομα, βρίσκονται φυσικά σε τρόφιμα, όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα χωρίς ζάχαρη, τα φρούτα και τα λαχανικά. Από την άλλη, προστιθέμενα σάκχαρα είναι αυτά που έχουν προστεθεί σε τρόφιμα κατά την παραγωγή, όπως ζαχαρούχα ποτά, ντρέσινγκ και σάλτσες που αγοράζονται από το κατάστημα.
Υπήρξε μια μακρά συζήτηση σχετικά με το εάν η φυσική ζάχαρη, η προστιθέμενη ζάχαρη ή τα μη θρεπτικά γλυκαντικά (γνωστά και ως τεχνητά γλυκαντικά) μπορούν να προκαλέσουν παρόμοια αποτελέσματα όταν πρόκειται για διαβήτη. Αυτή είναι μια περίπλοκη σύγκριση, επειδή τα τρόφιμα συνήθως δεν καταναλώνονται μεμονωμένα και τα περισσότερα τρόφιμα περιέχουν μια ποικιλία θρεπτικών συστατικών.
Για παράδειγμα, τα φρούτα περιέχουν φυσική ζάχαρη αλλά προσφέρουν επίσης ενυδάτωση, βιταμίνες, μέταλλα, φυτικές ίνες και φυτικές ενώσεις. Ολόκληρα τα φρούτα είναι επίσης χαμηλότερα σε θερμίδες από άλλα τρόφιμα και ποτά που περιέχουν πρόσθετη ζάχαρη, όπως ο ζαχαρωτός χυμός φρούτων και τα επιδόρπια. Μια μετα-ανάλυση του 2021 που δημοσιεύτηκε στο The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism διαπίστωσε ότι η υψηλότερη πρόσληψη φρούτων συσχετίστηκε με χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2.
Ωστόσο, η φυσική ζάχαρη και η προστιθέμενη ζάχαρη μπορούν να επηρεάσουν το σάκχαρο στο αίμα, το οποίο είναι μια φυσική απόκριση στις μεταβολικές πηγές υδατανθράκων. Μερικά τρόφιμα έχουν φυσικά σάκχαρα, όπως ο χυμός φρούτων ή το γιαούρτι. Ενώ αυτές οι τροφές δεν υπολογίζονται στη συνολική πρόσληψη πρόσθετης ζάχαρης κάθε μέρα, υπολογίζονται στους υδατάνθρακες ανά γεύμα και μπορούν να επηρεάσουν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα.
Ακόμη και τα φυσικά γλυκαντικά όπως το μέλι, ο χυμός φρούτων και το σιρόπι σφενδάμου εξακολουθούν να περιέχουν σάκχαρα που μπορούν να επηρεάσουν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα εάν υπερκαταναλωθούν ή δεν εξισορροπηθούν με άλλα μακροθρεπτικά συστατικά όπως πρωτεΐνες, λίπος και υδατάνθρακες με υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες.
Η διαμάχη σχετικά με το εάν τα τεχνητά γλυκαντικά αυξάνουν τον κίνδυνο διαβήτη ή συμβάλλουν στην υπερβολική πρόσληψη τροφής και στην αύξηση βάρους συζητείται εδώ και χρόνια. Μια μετα-ανάλυση του 2023 που δημοσιεύτηκε στο International Journal of Obesity (χρηματοδοτούμενη από την American Beverage Association) διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι που έπιναν τουλάχιστον δύο διαιτητικά ποτά την ημέρα έναντι εκείνων που έπιναν νερό και απέφευγαν τελείως τα τεχνητά ζαχαρούχα ποτά έχασαν βάρος και βελτίωσαν τους δείκτες υγείας . Ωστόσο, η ομάδα που έπινε αναψυκτικό διαίτης έχασε 3 κιλά παραπάνω. Αυτό δεν σημαίνει ότι η σόδα διαίτης είναι ανώτερη από το νερό. Πιθανότατα, αυτή η μελέτη υποδηλώνει ότι οι άνθρωποι που καταναλώνουν ποτά διαίτης μειώνουν τις θερμίδες αλλού, συμβάλλοντας στην απώλεια βάρους.
Τα τεχνητά γλυκαντικά κάνουν τα τρόφιμα και τα ποτά να έχουν γλυκιά γεύση χωρίς να προσθέτουν εκείνες τις επιπλέον θερμίδες που μπορούν να συμβάλουν στην αύξηση βάρους. Με μέτρο, αυτά μπορεί να είναι μέρος μιας υγιεινής διατροφής. Για παράδειγμα, εάν κάποιος έχει προδιαβήτη ή διαβήτη, η χρήση τεχνητών γλυκαντικών μπορεί να κάνει κάποιον να αισθάνεται ότι δεν βρίσκεται σε «δίαιτα» όλη την ώρα χωρίς να αυξήσει το σάκχαρο του αίματος».
Άλλοι παράγοντες κινδύνου για διαβήτη
Τα Πρότυπα Φροντίδας για τον Διαβήτη της ADA συνιστούν σε όλους τους ανθρώπους να ξεκινούν προληπτικούς ελέγχους για τον διαβήτη στην ηλικία των 35 ετών. Άλλοι παράγοντες κινδύνου που υποδεικνύουν τη διενέργεια εξετάσεων νωρίτερα ή πιο συχνά περιλαμβάνουν ενήλικες με υπέρβαρους ή παχύσαρκους που έχουν έναν ή περισσότερους από τους ακόλουθους παράγοντες κινδύνου:
Συγγενής πρώτου βαθμού με διαβήτη
Ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου
Υπέρταση (130/80 mmHg ή παραπάνω, ή σε θεραπεία για υπέρταση)
Επίπεδο χοληστερόλης HDL κάτω από 35 mg/dL (0,90 mmol/L) και/ή επίπεδο τριγλυκεριδίων πάνω από 250 mg/dL (2,82 mmol/L)
Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών
Φυσική αδράνεια
Προδιαβήτης
Άλλες κλινικές καταστάσεις που σχετίζονται με την αντίσταση στην ινσουλίνη (π.χ. σοβαρή παχυσαρκία, μέλαινα ακάνθωση)
Προηγούμενη διάγνωση διαβήτη κύησης
HIVCan Eating Too Much Sugar Cause Diabetes? What Experts Say (eatingwell.com)
